"Θα μονιάσουν ποτέ οι άνθρωποι κύριε Τερζόπουλε;"

Δημοσιεύτηκε στις 04 Ιουλίου 2017

"Ξέρετε, και η Πάφος είναι μία διχοτομημένη πόλη", μου λέει.

Δεν τον διακόπτω, δεν ρωτάω και μου εξηγεί.

'Εγώ τώρα μένω στο ξενοδοχείο στην Κάτω Πάφο, πριν από λίγο ήμουν στο άλλο κομμάτι της πόλης, πάνω. Αυτό δεν είναι μία διχοτόμηση;', με ρωτά.

'Γι' αυτό επέλεξα τις Τρωάδες. Για το θέμα της διχοτόμησης, τα τείχη σε όλο τον κόσμο. Τα τείχη στις πόλεις, μέσα μας, στην καθημερινότητα… Από την πράσινη γραμμή στη Λευκωσία μέχρι τα τείχη που μοιράζουν πόλεις πολλών χωρών. Γι' αυτό και έχω ηθοποιούς από διχοτομημένες πόλεις. Όλο αυτό το πράγμα που είναι του καιρού μας, ξέρετε… Η διχοτόμηση'.

Η κουβέντα μας έγινε τηλεφωνικά. Κατάλαβα, πως, δεν έχει και πολύ καλή σχέση με την τεχνολογία αφού για αρκετή ώρα άφησε κάπου ξεχασμένο το κινητό του. Επέλεξε να μιλήσουμε από το σταθερό τηλέφωνο του ξενοδοχείου. Συνειδητά, απέχει από την τεχνολογία και συμβουλεύει τους νέους να σηκωθούν από τα κομπιούτερ, να αφήσουν το facebook και να πάρουν ένα βιβλίο στα χέρια τους. 'Χάνουν την ενέργειά τους, βλέπουν τον κόσμο μέσα από ένα διάμεσο'.

"Προτιμώ τον χαρακτηρισμό άνθρωπος του θεάτρου. Αυτό κάνω. Οι άλλοι χαρακτηρισμοί δεν προέρχονται από μένα"

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, ένας από τους κορυφαίους σκηνοθέτες αρχαίου ελληνικού δράματος στον κόσμο, που καταχειροκροτείται στην Ασία, τη Ρωσία, την Ευρώπη και την Αμερική μετά από δύο χρόνια προετοιμασίας σκηνοθετεί στην Κύπρο, στο πλαίσιο του Πάφος 2017 το εμβληματικό έργο του Ευριπίδη Τρωάδες με τη Δέσποινα Μπεμπεδέλη στον ρόλο της Εκάβης.

Η συνομιλία μαζί του είναι σχολείο. Απολαυστική. Χωρίς διακοπές, χωρίς επισημάνσεις. Ο λόγος και η σκέψη του καθαρή, οι απόψεις του απόλυτες και τεκμηριωμένες. Ένας σπουδαίος οικουμενικός σκηνοθέτης, ένας μεγάλος Έλληνας, φημισμένος καλλιτέχνης λίγο πριν οι δικές τους 'Τρωάδες' ανέβουν στο Αρχαίο Ωδείο Πάφου την Παρασκευή και το Σάββατο μας μίλησε για όλα. Το θέατρο, το αρχαίο δράμα, οι μεταμοντερνισμοί, οι Τρωάδες, η Ελλάδα, η κρίση, οι νέοι σήμερα.

"Είμαι δημιουργός του θεάτρου"
Προτιμώ τον χαρακτηρισμό άνθρωπος του θεάτρου. Αυτό κάνω. Οι άλλοι χαρακτηρισμοί δεν προέρχονται από μένα αλλά από δημοσιογράφους, κριτικούς, συγγραφείς και ερευνητές που ασχολούνται με το έργο μου.

Η αρχή με τις Βάκχες
Ουσιαστικά προέρχομαι από τη σχολή του Μπρέχτ. Πολύ μικρός ήμουν στο Berliner Ensemble και στην ακαδημία θεάτρου του Ανατολικού Βερολίνου, αρχές της δεκαετίας του '70. Εκείνη την περίοδο δεν είχα κάποια σχέση ή κάποια επιθυμία να ασχοληθώ με το Αρχαίο Ελληνικό Δράμα. Όταν, όμως, το 1984 είχα κληθεί από τον Περικλή Νεάρχου, διευθυντή τότε του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών για να αναλάβω την καλλιτεχνική διεύθυνση της διεθνούς συνάντησης του αρχαίου ελληνικού δράματος ξεκίνησαν όλα. Είχα συγκλονιστεί, τότε, από τις 'Τρωάδες' του Ιάπωνα σκηνοθέτη Ταντάσι Σουζούκι και από την Αντιγόνη του Αντρέα Βάιντα. Πρόκειται για μετακλήσεις που είχαν γίνει τότε την περίοδο '85-'89. Ιδιαίτερα από την παράσταση του Σουζούκι αρχίζω πια και συγκινούμαι. Αμέσως, πίστεψα πως πρέπει να ασχοληθώ με μία τραγωδία η οποία να εμπεριέχει πολλές αρχές, όχι μόνο της τραγωδίας, αλλά του θεάτρου, δηλαδή της 'Βάκχες' του Ευριπίδη με πρωταγωνιστή τον Διόνυσο, τον θεό του θεάτρου. Η παράσταση αυτή είχε κάνει πάρα πολύ μεγάλη επιτυχία τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος όπου η παράσταση έκανε 500 παραστάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Η παράσταση αυτή είναι σταθμός, με έχει καθορίσει και σήμερα υπάρχει στη βιβλιογραφία. Αυτός ο θεός Διόνυσος, ο εκφραστής του ενστίκτου και των αισθήσεων με επηρέασε στη δουλειά μου και με κάποιο τρόπο και στη ζωή μου.

"Για μένα, χωρίς πάθος, χωρίς μεγάλη ενέργεια, τη σαγήνη, το πένθος, τον θρήνο, την υπέρβαση δεν είναι τραγωδία αλλά ένα άλλο είδος. Θα το έλεγα ένα συνονθύλευμα με πολλά στοιχεία όπου παρελαύνουν ξεβράκωτοι ή κάποιοι με ρούχα πλαστικά είτε ακόμα με μωβ και κίτρινες περούκες οι οποίοι πάνε και έρχονται σαν δαιμονισμένοι στη σκηνή χωρίς λόγο"

"Με ενδιαφέρει η μεγάλη ιδέα για την τέχνη και τη ζωή"
Για μένα, που προέρχομαι και από μία τέτοια σχολή ένα κύριο χαρακτηριστικό της τραγωδίας είναι η δομή. Η δομή μίας παράστασης αρχαίας τραγωδίας πρέπει να είναι πολύ σαφής και συγκεκριμένη. Με μία έννοια θεωρούμαι από πολλούς και νεοστρουκτουραλιστής. Αυτό είναι πολύ συγκεκριμένο. Δηλαδή, ο ηθοποιός πρέπει να είναι μέσα σε μία πολύ συγκεκριμένη γεωμετρία, δομή με πολλές υποσχέσεις και αναζητήσεις. Με αυτή την έννοια, η τραγωδία, κατά την γνώμη μου κοιτάει πολύ στην επική τέχνη, δηλαδή είναι προσανατολισμένη στη μεγάλη ιδέα της έκφρασης. Με αυτή την έννοια με ενδιαφέρει η μεγάλη ιδέα για την τέχνη και η μεγάλη ιδέα και για τη ζωή.

"Η τραγωδία δεν έχει μικρές ψυχολογικές καταστασούλες"
Η τραγωδία δεν έχει καμία σχέση με το ψυχολογικό δράμα, τον ψυχολογικό ρεαλισμό. Με αυτή την έννοια, αποφασίζοντας από πολύ μικρός, ότι πρέπει να δομώ τις παραστάσεις και πρέπει να αναπτύσσω την ιδέα του τραγικού προσώπου περισσότερο, δίνοντάς της ένα επικό μέγεθος, απ' εκεί και πέρα αρχίζει μία μεγάλη αναζήτηση. Η αναζήτηση αυτή αφορά την μεγέθυνση των εκφραστικών μέσων, εννοώ της σωματικότητας, την μεγέθυνση της φωνής και του κοιτάγματος-που λέω πάντα-στον ορίζοντα. Δηλαδή, δεν χρησιμοποιώ ποτέ μικρόφωνα στις παραστάσεις μου και όλα αυτά εκπέμπονται από τη μέγιστη, τη μεγάλη ενέργεια που είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τη δουλειά μου. Αν μου πείτε τι είναι ο ηθοποιός του 'Άττις', θα σας έλεγα ενεργειακός. Αυτό το κάναμε τώρα και στις Τρωάδες και είδαμε πόσο καλά προσαρμοστήκαμε στον χώρο και πως επικοινωνούμε και με το κοίλο.

"Οι Τρωάδες θα αφήσουν για εμάς τους συντελεστές διαφορετικές παραδόσεις θεατρικές, διαφορετικές γλώσσες, μια όχι απλά όμορφη μνήμη, μία συνέχεια μέσα μας"

"Όλοι αυτοί που παρελαύνουν ξεβράκωτοι, σαν δαιμονισμένοι στη σκηνή σήμερα δεν κάνουν τραγωδία"
Δεν είμαι φίλος του μεταμοντερνισμού. Είμαι μοντερνικός. Μοντερνικότητα είναι η έκρηξη του πυρήνα του παραδοσιακού, του ακαδημαϊκού. Με αφήνει αδιάφορο όλη αυτή η αντίληψη όπου παρελαύνουν διαρκώς στοιχεία τελείως περιθωριακά, συμπληρωματικά από την περιρέουσα κατάσταση της τραγικής ύλης και όχι από τον πυρήνα της. Για μένα, χωρίς πάθος, χωρίς δέος, χωρίς μεγάλη ενέργεια, χωρίς ολοθυμική ενέργεια και συγκίνηση, χωρίς όλα αυτά που εμπεριέχει η τραγωδία, τη σαγήνη, το πένθος, τον θρήνος, την υπέρβαση δεν είναι τραγωδία αλλά ένα άλλο είδος. Θα το έλεγα ένα συνονθύλευμα με πολλά στοιχεία όπου παρελαύνουν ξεβράκωτοι ή κάποιοι με ρούχα πλαστικά είτε ακόμα με μωβ και κίτρινες περούκες οι οποίοι πάνε και έρχονται σαν δαιμονισμένοι στη σκηνή χωρίς λόγο. Στην τραγωδία η κάθε είσοδος φέρει ένα συγκλονιστικό γεγονός όπως και η κάθε έξοδος, δηλώνει μία συγκλονιστική κατάσταση. Εγώ χωρίς αυτά δεν μπορώ να αντιληφθώ τα μεγέθη της τραγωδίας. Δεν μπορώ να δεχθώ όλο αυτό πανηγυράκι που γίνεται με αφορμή μία τραγωδία το οποίο θα έλεγα έχει μία αισθητική των φεστιβάλ, των μικρών θερινών εκδηλώσεων των πανηγυριών. Μάλλον όλα αυτά σήμερα πηγάζουν από την αμάθεια και την επιθυμία του καλλιτέχνη να υπάρξει μέσα στο lifestyle και το mainstream της εποχής. Δηλαδή στην επικαιρική κατάσταση η οποία δεν με ενδιαφέρει. Υπάρχουν τόσο συνταρακτικές, διαχρονικές αρχές και αξίες στην τραγωδία που αυτές και μόνο μας δείχνουν ένα δρόμο προς το μέλλον. Όλα αυτά τα μικρό-πειράματα λειτουργούν ευκαιριακά για μία μικρή σεζόν, χωρίς καμία καλλιτεχνική και αισθητική αξία. Εγώ δεν είμαι υπέρ αυτής της προσέγγισης.

Από τις πρόβες για τις Τρωάδες

"Οι Τρωάδες είναι μια τραγωδία που αφορά τον σύγχρονο κόσμο"
Αυτή την επιλογή τη συζητήσαμε μαζί με τους διοργανωτές αλλά και με τον ίδιο τον Γιάννη Κουνέλλη, παλιό μου συνεργάτη εδώ και 20 χρόνια οποίος απεβίωσε αυτή τη χρονιά. Δυστυχώς, δεν θα δούμε την δική του εγκατάσταση αλλά μία ταπεινή δική μου αναφορά στο έργο του. Είχαμε σκεφτεί και ένα δεύτερο τίτλο «Τα τείχη της ντροπής». Πρόκειται για μία τραγωδία που αφορά πολύ το σύγχρονο κόσμο. Πόλεμοι, οι εξορίες, η προσφυγιά, ο θάνατος και όλο αυτό το ζοφερό πράγμα. Ο ζόφος που τον βιώνουμε καθημερινά. Περιβαλλόμαστε από τον κίνδυνο ο οποίος δεν ξέρουμε ποια στιγμή θα μας βρει.

"Σήμερα οι χώρες γίνονται καντόνια"
Ο λόγος που έγινε η παράσταση είναι τα τείχη σε όλο τον κόσμο. Από την πράσινη γραμμή μέχρι τα τείχη που μοιράζουν πόλεις πολλών χωρών γι' αυτό και έχω ηθοποιούς από διχοτομημένες πόλεις. Όλο αυτό το πράγμα είναι του καιρού μας. Σαν να υπάρχει μία τάση να καντονοποιηθούν πολλές χώρες. Αυτό είναι κακό πράγμα. Διαλύονται κράτη. Αυτό το φαινόμενο σήμερα είναι πολύ έντονο. Οι άνθρωποι όμως είναι εφησυχασμένοι όπως είναι…

"Νομίζω ότι είναι ζήτημα ετών, όχι δεκαετιών, που θα υπάρξει μία κατάρρευση της Ευρώπης ή μία τέτοια διαφοροποίηση που ο πιο δυνατός θα γίνει δυνατότερος"

"Δεν θα μονιάσουν ποτέ οι άνθρωποι"
Δεν νομίζω να μονιάσουν ποτέ οι άνθρωποι. Όσο ο άνθρωπος δεν μονιάζει με τον ίδιο του τον εαυτό δεν θα μονιάσει με κανένα, δεν θα μονιάσει με τον ξένο, τον διαφορετικό. Αυτό από τη στιγμή που δεν γίνεται, δημιουργείται ένα νέο κύμα που ελλοχεύει καταστάσεις νεορατσισμούς, νεοφασισμούς και δεν ξέρουμε τιςάλλο θα βγάλει το αβγό του φιδιού. Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Είμαστε αγεφύρωτοι σήμερα, κλεισμένοι στον εαυτό μας, στα συμφέροντά μας, στα λεφτά μας…

"Η υποκουλτούρα αφαίρεσαι από μέσα μας πολλές ρίζες"
Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή, αυτή η ελεύθερη διακίνηση του εμπορίου, η κατάργηση, κατά τη γνώμη μου των εθνικών παραδόσεων, η υποκουλτούρα αφαίρεσαι από μέσα μας πολλές ρίζες, την προσωπική μας παράδοση, την εθνική μας παράδοση.

"Η Ευρωπαϊκή Ένωση απέτυχε"
Η ΕΕ δεν βοηθάει στη διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων κάθε χώρας και κάθε πολιτισμού. Από τη στιγμή που ο αρχικός στόχος της ενωμένης Ευρώπης έχει αποτύχει, τότε, έχει αποτύχει απόλυτα η ίδια η ΕΕ. Νομίζω ότι είναι ζήτημα ετών, όχι δεκαετιών, που θα υπάρξει μία κατάρρευση ή μία τέτοια διαφοροποίηση που ο πιο δυνατός θα γίνει δυνατότερος.

"Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη είναι η ιδανική ηθοποιός"
Η κ. Μπεμπεδέλη είναι η ιδανική Εκάβη αλλά εγώ πιστεύω ότι είναι η ιδανική ηθοποιός. Για μένα, ήταν μία μεγάλη έκπληξη. Έχω δουλέψει με πολύ σπουδαίους ηθοποιούς από όλο τον κόσμο και την τοποθετώ στη σειρά των πολύ μεγάλων ηθοποιών. Αυτή η γυναίκα είναι ένα ανοικτό υλικό, το οποίο μπορείς να το πλάσεις, να το διαμορφώσεις όπως θέλεις επειδή η ίδια είναι ανοικτή. Προσωπικά, θεωρώ, πως η Δέσποινα Μπεμπεδέλη είναι πολιτιστικός θησαυρός της Κύπρου και να την προσέχετε σαν τα μάτια σας.

"Δημιουργήσαμε την υπέρ-πολιτισμικότητα στην ομάδα της παράστασης"
Ήταν εξαιρετική συνεργασία. Η πρώτη περίοδος, θέλοντας να κάνουμε μία γόνιμη συνάντηση και ένα διάλογο δεν ήταν εύκολη. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι προέρχονταν από διαφορετικές παραδόσεις. Σταδιακά, με το καθημερινό training το οποίο διαρκεί μία ώρα, με την προσπάθεια τη δική μου και του συνεργάτη μου Σάββα Στρούμπου, σιγά σιγά στο πρώτο δεκαήμερο δημιουργήσαμε την κολλεκτίβα. Από εκείνη τη στιγμή, όταν άρχισε να δομείται η παράσταση και οι ρόλοι να απορρέουν μέσα από αυτή τη συγκεκριμένη δομή που οι θεατές θα αντιληφθούν άμεσα, άρχισε να δημιουργείται μία εξαιρετική διάσταση, η υπερ πολιτισμικότητα. Μέσα από το δικό σύστημα εργασίας, του Άττις δημιουργήθηκε μία ενιαία εικόνα όπου προβάλλονται τα χαρακτηριστικά και οι διαφορές των γλωσσών αλλά η μορφή είναι ενιαία. Έτσι έχουμε μία υπερ-πολιτισμική μορφή, ενωμένα όλα τα στοιχεία.

"Για μένα πάντοτε η κατάσταση της Ελλάδα ήταν ζοφερή και πολύ φοβάμαι πως θα είναι ζοφερή και στο μέλλον"

"Οι Τρωάδες θα αφήσουν μία συνέχεια μέσα μας"
Οι Τρωάδες θα αφήσουν για εμάς τους συντελεστές διαφορετικές παραδόσεις θεατρικές, διαφορετικές γλώσσες, μια όχι απλά όμορφη μνήμη, μία συνέχεια μέσα μας. Η Βόσνια ηθοποιός μου είπε ότι θα μαζέψει στο εθνικό θέατρο της χώρας της τους νέους ηθοποιούς και θα συνεχίσουν το training που κάναμε. Το ίδιο μου είπαν και οι άλλοι ξένοι ηθοποιοί. Θα προβληματιστούμε και θα ζυμωθούμε πάνω σε αυτό το κόνσεπτ όπως το αντιληφθήκαμε και το βιώσαμε τους δυόμιση μήνες προετοιμασίας. Από εκεί και πέρα πιστεύω πως θέτοντας κάποια ζητήματα όπως είναι η ειρήνη, η συμφιλίωση δηλαδή υπάρχει μέσα η αντιπολεμική φωνή πάρα πολύ. Νομίζω ότι θα προβληματιστεί το κοινό γιατί επικαιρικοποιείται ως προς κάποια ζητήματα και συμβάντα χωρίς φλυαρίες. Αυτός είναι ο στόχος.

"Για μένα πάντοτε η κατάσταση της Ελλάδα ήταν ζοφερή"
Και πολύ φοβάμαι η κατάσταση της Ελλάδας θα είναι ζοφερή και στο μέλλον. Ξέρουμε όλοι πολύ καλά τις αιτίες που έφτασε η Ελλάδα μέχρι εδώ, τις διαπλοκές, τα συμφέροντα… Αλλά και την απίστευτη μετριότητα των πολιτικών, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον κόσμο. Ψάξτε να βρείτε ένα Βίλλυ Μπραντ, δεν θα τον βρείτε.

"Οι νέοι άνθρωποι θα πληρώσουν το τίμημα"
Πάντα οι νέοι άνθρωποι και γενικότερα οι άνθρωπο την πληρώνουν. Και στους πολέμους αυτοί χύνουν το αίμα τους. Όλα αυτά, τους πολέμους, τις αντιπαλότητες που οι πολιτικοί τα επικαλούνται ως εθνικό κίνδυνο, ως εγρήγορση, ως σύγκρουση την στιγμή που αυτοί πάντα την σκαπουλάρουν, την πληρώνουν οι νέοι. Οι πολιτικοί έχουν τρόπους να διαφεύγουν και τους προετοιμάζουν από πολύ νωρίς.

"Σηκωθείτε από τους υπολογιστές"
Θα έλεγα στους νέους να απομακρυνθούν λίγο από την τεχνολογία διότι οι περισσότεροι έχουν εθιστεί στο διαδίκτυο. Βρίσκονται καθισμένοι στο κομπιούτερ, στο facebook και χάνουν τον χρόνο και την ενέργειά τους. Χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνολογία βλέπουν τον κόσμο μέσα από ένα διάμεσο. Δεν έχουν άμεση σχέση με τα γεγονότα, την κοινωνία και πάνω από όλα τον ίδιο τον άνθρωπο. Αυτό δεν τους βοηθά ούτε στη ζωή, ούτε στην τέχνη αλλά ιδιαίτερα ούτε στην εξέλιξή τους. Θα ήταν καλό να αρχίσουν να διαβάζουν βιβλία. Πρέπει να αγωνίζονται για να καλυτερεύσουν τη ζωή τους. Δεν γίνεται ζωή χωρίς αγώνα. Η ζωή μας έγινε παθητική. Με την οικονομική κρίση και την φτωχοποίηση βλέπω μία απίστευτη παθητικοποίηση του λαού. Αυτό σημαίνει αδιαφορία. Η γλώσσα διαρκώς και η παιδεία φτωχαίνουν. Βλέπουμε να μειώνονται βασικές λειτουργίες του ανθρώπου ξέρετε... Πως θα δημιουργήσει στην τέχνη αυτός ο άνθρωπος; Όσο θα κατεβαίνει το επίπεδο ο Όργουελ θα θριαμβεύει και όλος ο κόσμος θα μετατρέπεται σε ένα νέο Άουσβιτς.

Οι Τρωάδες ανεβαίνουν Παρασκευή 7 & Σάββατο 8 Ιουλίου στο Αρχαίο Ωδείο Πάφου, 20.30. Εισιτήρια εδώ

Φωτογραφίες: Johanna Weber