"Το δικό μου τελευταίο σημείωμα θα ήταν να αγαπάμε αυτό τον τόπο"

Δημοσιεύτηκε στις 10 Νοεμβρίου 2017

'Το Τελευταίο Σημείωμα' είναι η πέμπτη ταινία του Έλληνα σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη που έχει ως αφετηρία τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας και διηγείται την πραγματική ιστορία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη που μαζί με διακόσιους κομμουνιστές εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του 1944, από τις δυνάμεις Κατοχής, ως αντίποινα για τη δράση της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΛΑΣ.

Ο Παντελής Βούλγαρης βρέθηκε στην Κύπρο για την πρεμιέρα της νέας του ταινίας, τον συναντήσαμε και μας ξετύλιξε το κουβάρι για την δημιουργία της καινούργιας του κινηματογραφικής δουλειάς 'Το Τελευταίο Σημείωμα'. Ο Παντελής Βούλγαρης είναι ένας άνθρωπος που μπορείς να τον ακούς για ώρες, να σου μιλάει για την αγάπη του για την ιστορία μέσα από την οποία ανακαλύπτει μικρούς θησαυρούς του οποίους επεξεργάζεται και τους κάνει ταινίες.

Ένας τέτοιος θησαυρός έπειτα από μελέτη χρόνων είναι και 'Το Τελευταίο Σημείωμα', μία ταινία που θα την παρακολουθήσεις με μία ανάσα.

Ο Παντελής Βούλγαρης στα γυρίσματα της ταινίας

Η νέα σας δουλειά έρχεται να μπει στη λίστα των ταινιών σας με θέμα την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Ποια ανάγκη δημιουργεί αυτή την αφορμή για τέτοιες δουλειές;
'Το Τελευταίο Σημείωμα' είναι η πέμπτη ταινία που κάνω που η αφορμή για τη δημιουργία της ήρθε μετά από μία τεράστια έρευνα για τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Ξεκίνησα με την ταινία 'Ελευθέριος Βενιζέλος' και ακολούθησαν το 'Happy Day', τα 'Πέτρινα Χρόνια', η 'Ψυχή Βαθιά' και τέλος 'Το Τελευταίο Σημείωμα'. Μελετάω, όχι για να κάνω ταινίες αλλά οι ταινίες βγαίνουν αφού μελετήσω μέσα από μία εσωτερική ανάγκη. Κάνω τέτοιες ταινίες διότι θεωρώ πως σημαντικά ιστορικά γεγονότα μπορεί να τα επεξεργαστεί η τέχνη του κινηματογράφου και να τα αναπλάσει από την μία και από την άλλη ικανοποιώ την ανάγκη μου για επικοινωνία με το κοινό. Ο κινηματογράφος είναι επικοινωνία είτε είναι ταινίες που προκύπτουν από ιστορικά γεγονότα είτε από σύγχρονη μυθοπλασία.

Πού εκτυλίσσεται η ιστορία για το 'Τελευταίο Σημείωμα';
'Το τελευταίο σημείωμα' εκτυλίσσεται σε δύο τοποθεσίες της Αθήνας που υπήρξαν μαρτυρικοί τόποι επί Κατοχής. Το Χαϊδάρι, που λειτούργησε τον τελευταίο χρόνο της ναζιστικής περιόδου και η Καισαριανή που μαζί με το Δαφνί ήταν οι τόποι εκτέλεσης.

Ο ήρωας της ταινίας ο Ναπολέοντας Σουκατζίδης πως βρέθηκε στο δρόμο σας;
Τον 'συνάντησα' πριν από πολλά χρόνια όταν εργαζόμουν στην Φίνος Φιλμ ως βοηθός σκηνοθέτης σε ένα βιβλιαράκι με κρητικές μαντινάδες που το είχα βρει στο Μοναστηράκι σε ένα παλιό βιβλιοπωλείο. Η συλλέκτρια του βιβλίου παίζει ρόλο στην ταινία αφού είναι η αδελφή της αρραβωνιαστικιάς του Σουκατζίδη. Μέσα από την εισαγωγή του ο συγγραφέας του βιβλίου ευχαριστεί τον δεκαεξάχρονο, τότε, Σουκατζίδη που βοήθησε στη συλλογή των μαντινάδων και μάλιστα είχε βρει τις καλύτερες. Τότε, δεν είχα καμία ιδέα για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη και μου έκανε εντύπωση το μεράκι αυτού του παιδιού που έψαχνε και έβρισκε μαντινάδες. Άρχισα, λοιπόν, να ψάχνω για αυτό τον άνθρωπο μεγαλώνοντας και να μαθαίνω.

Θέλαμε να αναδείξουμε τους βασικούς χαρακτήρες αποτυπώνοντας χαρακτήρες ανθρώπινους και όχι ξύλινα σύμβολα

Ποιος ήταν λοιπόν αυτός ο άνθρωπος που έγινε η αφορμή για 'Το Τελευταίο Σημείωμα';
Ο Σουκατζίδης καταγόταν από τη Μικρά Ασία, μεγαλωμένος από εννέα ετών στο Αρκαλοχώρι Ηρακλείου. Δεν ήταν Κρητικός όμως. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου βρήκα πως αυτός ο άνθρωπος ήταν κομμουνιστής, συνδικαλιστής ο οποίος συνελήφθη και φυλακίστηκε επί δικτατορίας Μεταξά στις φυλακές Ακροναυπλίας. Όταν έκλεισαν οι φυλακές Ακροναυπλίας μαζί με τους 200 συντρόφους του, τον συναντάω πια μέσα από την έρευνα μου στο θάλαμο Χαϊδαρίου όπως θα δείτε και στην ταινία. Ήταν ένας άνθρωπος που μιλούσε πέντε γλώσσες και έπαιζε ένα ιδιαίτερο ρόλο μέσα στη φυλακή αφού ήταν ο διερμηνέας των Γερμανών.

Ποιο ήταν το στοίχημα σας για αυτή την ταινία;
Το στοίχημά μου ήταν κυρίως να αποτυπωθούν ανθρώπινα οι δύο βασικοί χαρακτήρες που είναι ο Ναπολέων Σουκατζίδης και ο διοικητής του στρατοπέδου, ο Φύσερ. Πάνω σε αυτό τον άξονα δουλέψαμε με τη σύζυγό μου, την Ιωάννα Καρυστιάνη προσπαθώντας να αναδείξουμε τους βασικούς χαρακτήρες αποτυπώνοντας χαρακτήρες ανθρώπινους και όχι ξύλινα σύμβολα. Ανθρώπους, δηλαδή, που με μία συγκεκριμένη γροθιά να υπερασπίζονται την πολιτική τους επιλογή. Αυτό είναι το κίνητρο της ταινίας που γυρίστηκε στα Χανιά και είμαστε πολύ ευτυχισμένοι που η ταινία βγήκε στις αίθουσες συγκινώντας πολύ κόσμο ιδιαίτερα νέα παιδιά. Από τις προηγούμενές μου ταινίες ήξερα πως η σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας δεν διδάσκεται στα σχολεία και δεν συζητιέται στα σπίτια.

Ο Παντελής Βούλγαρης μαζί με τον πρωταγωνιστή της ταινίας Αντρέα Κωνσταντίνου και την Μελία Κράιλινγκ

Πείτε μας για τον Φύσερ, τον Γερμανό διοικητή του στρατοπέδου.
Ο Γερμανός διοικητής του στρατοπέδου ήταν νομικός στην πολιτική του ζωή, ας το πούμε διανοούμενος αλλά ταυτόχρονα μοχθηρός και σαδιστής ο οποίος ανέλαβε να εκτελέσει τους 200 κρατούμενους ως αντίποινα για ενέδρα που έστησαν στη Σπάρτη οι αντάρτες σκοτώνοντας το Γερμανό υποστράτηγοι Κρεχ και τρεις στρατιώτες. Η ταρίφα τότε ήταν πένητα Έλληνες για κάθε ένα Γερμανό. Τον ρόλο αυτό τον υποδύεται ένας πολύ σπουδαίος Γερμανός ηθοποιός, ο Αντρέ Χένικε που έχει στο ενεργητικό του πάνω από 80 ταινίες.

Αληθεύει πως αυτοί οι άνθρωποι το βράδυ πριν εκτελεστούν έστησαν ένα μεγάλο γλέντι;
Φυσικά και είναι αποδεδειγμένο. Βρέθηκα λοιπόν μπροστά σε αυτό το συγκλονιστικό υλικό που τρελάθηκα όταν διάβασα πως την παραμονή της εκτέλεσής τους όλοι αυτοί οι κρατούμενοι γιόρτασαν, γλέντησαν μέσα στο θάλαμο και το πρωί όταν κατέβηκαν κάτω στην αυλή λίγο πριν μπουν στα καμιόνια για να μεταφερθούν στην Καισαριανή για εκτέλεση ο διοικητής πρότεινε στον Ναπολέοντα να εξαιρεθεί και να επιλέξει κάποιον άλλον για να πάει στη θέση του. Πράγμα που βέβαια αρνήθηκε. Αυτό, λοιπόν, από μόνο του είναι ένα έτοιμο δραματουργικό υλικό το οποίο καλείσαι να το επεξεργαστείς.

Και πως η ιστορία γίνεται ταινία;
Ο μύθος ξέρετε συναντάει την ιστορία και η ιστορία τον μύθο. Συνυπάρχουν. Αρχικά, πρέπει να ελευθερωθείς από τα ιστορικά γεγονότα. Πρέπει να προσπαθήσεις να νιώσεις τους χαρακτήρες σου κάτω από τις συγκεκριμένες ιδιαίτερες συνθήκες. Εγώ για 8 μήνες έμεινα εξόριστος επί Χούντας. Τι εισέπραξα από αυτό; Έμαθα το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι κάτω από τέτοιες συνθήκες ζωής και μάλιστα άνθρωποι ηλικιωμένοι, βετεράνοι, που είχαν περάσει πολλά όλα αυτά τα χρόνια στις φυλακές. Αυτούς τους ανθρώπους δεν τους είδα ποτέ να κραυγάζουν και να κυριαρχούν σαν ηγέτες. Η πολιτική επιλογή εκείνα τα χρόνια βεβαίως είχε συνέπειες στην κανονική ανθρώπινη πορεία, από την άλλη όμως ήταν και ένας έρωτας για ζωή, για αυτά που πίστευαν.

Πως παρουσιάζετε τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη στην ταινία;
Η ταινία επικεντρώνεται και στον ψυχισμό του Σουκατζίδη που πέραν της ηρωικής του πράξης ήταν πάνω από όλα άνθρωπος. Ακόμα και η ηρωική στιγμή που αυτός ο άνθρωπος αποφασίζει να πάει στο εκτελεστικό απόσπασμα είναι ανθρώπινη. Ο Σουκατζίδης δεν είναι αφανής ήρωας για τον χώρο των ανθρώπων του πολιτικού χώρου που ανήκε αλλά για τον πολύ κόσμο ναι.

Σήμερα υπάρχουν ήρωες;
Ας πούμε μία υπέρβαση στο σημερινό οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον δεν πιστεύω ότι μπορεί να φέρει μία τέτοιας μορφής αντίδραση αλλά και μία προσωπικότητα όπως του Σουκατζίδη. Αυτή την έξαρση σήμερα την βλέπω σε ένα πολύ μικρότερο χώρο, ανάμεσα σε παρέες, στον τόπο εργασίας, σε μία γειτονιά. Η τέχνη, αυτό που έχω επιλέξει να κάνω έχει μία τέτοια δυναμική. Βλέπω τώρα παιδιά που πηγαίνουν να δουν την ταινία. Αυτό είναι μία προοπτική.

Πάντα ήθελα να κάνω μία ταινία για την Κύπρο και για την τουρκική εισβολή αλλά δεν είναι εύκολο

Η Κύπρος θα μπορούσε να είναι η αφορμή για μία νέα, δική σας ταινία;
Πάντα ήθελα να κάνω μία ταινία για την Κύπρο και για την τουρκική εισβολή αλλά δεν είναι εύκολο. Η δουλειά ενός σκηνοθέτη είναι δύσκολη, χρονοβόρα αλλά και ακριβή. Ο κινηματογράφος είναι μία πολυτελής τέχνη. Γι' αυτό χρειάζεται μία σύμπτωση ώστε να βρεθεί αυτό που θέλεις και έχεις στο μυαλό που θα σε οδηγήσει στην υλική πραγματοποίηση μίας ταινίας. Κανένα σκηνοθέτης στον κόσμο δεν έκανε τις ταινίες που ήθελε. Αντιθέτως, παρέμεναν πίσω απωθημένα και σενάρια στο συρτάρι. Διάβασα πρόσφατα πως μετά το θάνατό του Κιούμπρικ δύο θεωρητικοί της δουλειάς του πήραν άδεια για να μπουν στον πύργο που είχε έξω από το Λονδίνο. Ξαφνιάστηκαν, όταν ένα μεγάλο σαλόνι του σπιτιού του ήταν αφιερωμένο στον Μέγα Ναπολέοντα. Ο Κιούμπρικ λοιπόν ήθελα να κάνει ταινία τη ζωή του Ναπολέοντα αλλά δεν τα κατάφερε ποτέ.

Εσείς έχετε πλέον απωθημένα;
Επειδή είμαι ρεαλιστής δεν έχω πολλά απωθημένα. Πάντα ταξιδεύω ή ζω με τέσσερεις ιδέες οι οποίες το βράδυ παίζουν μποξ μέσα στο μυαλό μου, κάποια από αυτές επιμένει, επικρατεί και βρίσκονται τα χρήματα και γίνεται ταινία. Θέλω να κάνω συνέχεια ταινίες. Ζηλεύω τον Γούντι Άλεν που κάνει τη μία ταινία μετά την άλλη. Διάβασα, μάλιστα, πρόσφατα πως ο Γούντι Άλεν έχει κάνει δύο ταινίες ταυτόχρονα. Το εμπόδιο φυσικά είναι το οικονομικό.

Σε τι βλέπετε να διαφέρει η δικής σας γενιά σκηνοθετών από τη σημερινή;
Η σύγχρονη τεχνολογία φυσικά που διευκολύνει τα νέα παιδιά και αυτά που έχουν στο μυαλό τους μπορούν να τα δούνε σε ένα υπολογιστή χωρίς φιλμ και βαριές κάμερες. Χαίρομαι σήμερα που βλέπω αυτό το κίνημα των νέων Ελλήνων σκηνοθετών, το οποίο έχει ήδη φανεί και έχει αρχίσει να πορεύεται.

Τι χαρακτηρίζει αυτή τη νέα γενιά Ελλήνων σκηνοθετών;
Η δική μου γενιά βγήκε το '74 από την μεταπολίτευση και όλοι θέλαμε να κάνουμε πολιτικές ταινίες. Σήμερα, η νέα γενιά έχει γυρίσει την πλάτη στη πολιτική και προσπαθούν να γνωρίσουν τον τόπο και τα ανθρώπινα προβλήματα με τον δικό τους τρόπο.

Παρατηρείτε μία εσωστρέφεια;
Όχι ακριβώς εσωστρέφεια. Το γεγονός ότι αυτές οι ταινίες δεν κάνουν πολλά εισιτήρια στις αίθουσες, δεν οφείλεται στο ότι είναι εσωστρεφή τα θέματα, χωρίς να αποκλείουμε και τέτοιες περιπτώσεις. Η γενιά αυτή των σκηνοθετών βρίσκεται στην προσπάθεια να καταλάβει αυτό που ζει τώρα η ίδια. Πολλοί από αυτούς του νέους σκηνοθέτες είναι πολύ ταλαντούχοι.

Ποιο είναι το δικό σας τελευταίο σημείωμα τελειώνοντας αυτή την ταινία;
Αγάπη. Αγάπη για κάτι ασήμαντα πράγματα που είναι ο τόπος. Γιατί πιστεύω πως ο τόπος που ζω είναι το φως που έχει, το αεράκι, οι μικρές του διαστάσεις πάνω στο χάρτη. Φαίνεται πως αυτοί οι δύο παράγοντες το φως και το αεράκι δημιουργήσανε αυτές τις περιόδους πολιτισμού. Είχα ακούσει κάποια στιγμή πως η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε κάνει μία έρευνα λέγοντας πως εμείς οι Έλληνες είμαστε συνέχεια στις ταβέρνες. Εμείς δεν πάμε στις ταβέρνες για να φάμε αλλά για να κουβεντιάσουμε. Και όλα αυτά, αν κάποιος ψάξει να διαβάσει τους διαλόγους του Πλάτωνα, δημιουργηθήκανε κάτω από αυτές τις συνθήκες. Σε κάποια λιακάδα συναντήθηκαν στην αρχαία αγορά και ξεκίνησαν να κουβεντιάζουν. Έτσι δημιουργήθηκαν όλοι αυτοί η στοχασμοί και οι φιλοσοφίες.

Τι κρατάει ακόμη σήμερα ζωντανή την Ελλάδα;
Ο θεσμός της οικογένειας που είναι ένα παρελθόν πίσω κάποιου παππού. Ακόμα και αυτά τα παιδιά που μεταναστεύουν σήμερα από την Ελλάδα έχουν μνήμες, κουβαλούν στις τσέπες τους αυτό το φως και το αεράκι.

Κάποια παιδιά φεύγουν κ. Βούλγαρη, κάποια όμως μένουν πίσω. Υπάρχει μέλλον για αυτούς τους νέους ανθρώπους;
Ναι, βέβαια! Τουλάχιστον, στο χώρο το δικό μου, των σκηνοθετών ξέρω ότι 'βράζει ο τόπος'. Ακόμα περισσότερο για τους ηθοποιούς που κάνουν ένα επάγγελμα που δεν μπορούν να καθίσουν σπίτι τους πρέπει να βγουν έξω. Όλοι δοκιμάζουν με πενιχρά μέσα με αβεβαιότητα αλλά 'βράζει ο τόπος'. Αυτό είναι ελπίδα.

Η νέα ταινία του Παντελή Βούλγαρη 'Το Τελευταίο Σημείωμα' προβάλλεται στα K-Cineplex σε όλη την Κύπρο και στο Ρίο Λεμεσού