Προσκύνημα στις 10 εκκλησίες του Τιμίου Σταυρού

Δημοσιεύτηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2023

Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Ιησούς Χριστός εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου. Ανήμερα της μεγάλης αυτής γιορτής της Χριστιανοσύνης, στις εκκλησίες ψάλλεται, το απολυτίκιο «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…» και στους πιστούς μοιράζονται κλώνοι βασιλικού, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό.

Στην Κύπρο μας έχει ιδιαίτερη σημασία μιας και η παράδοση αναφέρει ότι η Αγία Ελένη, η μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, κατά τη μεταφορά του Τιμίου Σταυρού από την Παλαιστίνη σταμάτησε στην Κύπρο και ακολούθησε την πορεία, όπου κατά μήκος της χτίστηκαν εκκλησίες αφιερωμένες στον Τίμιο Σταυρό.

Μονή Σταυροβουνίου - Τόχνη - Λεύκαρα - Πελένδρι - Κουκά - Όμοδος - Ανώγυρα - Τσάδα
Η διαδρομή ξεκινάει από τη Μονή Σταυροβουνίου, η οποία ωστόσο τηρεί τον κανόνα του «Άβατου», που σημαίνει, ότι δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στις γυναίκες.

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στην Τόχνη είναι η μοναδική εκκλησία που χτίστηκε πάνω σε γέφυρα. Πολύ πρόσφατα η εκκλησία φωτίστηκε με τη στήριξη της ΕΤΑΠ Λ/κας μετά από συντονισμένες ενέργειες με το Κοινοτικό Συμβούλιο Τόχνης και την Μητρόπολη Τριμυθούντος.

Η Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του 14ου αιώνα στο χωριό Πελέντρι είναι διακοσμημένη με εξαιρετικές τοιχογραφίες της περιόδου των Παλαιολόγων. Αποτελεί Mνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Ο ναός ήταν αρχικά μονόκλιτος με τρούλο, που χτίστηκε γύρω στα μέσα του 12ου αιώνα και μπορεί να ήταν η εκκλησία του νεκροταφείου. Καταστράφηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και η σημερινή μορφή του ναού είναι το αποτέλεσμα πολλών προσθηκών και αλλαγών, οι οποίες διενεργήθηκαν σε διάφορες περιόδους. Μόνο η αψίδα επέζησε του αρχικού κτίσματος.

Η μεγαλόπρεπη Εκκλησία των Λευκάρων είναι αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό και ανάγεται στον 14ον αιώνα. Το 1740 ο ναός ανακαινίσθηκε και είναι τότε που φιλοτεχνήθηκε και το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι από τον Ρόδιο γλύπτη Χατζηκυριάκο που μετακλήθηκε για τούτο από τον επίτροπο Λουρέντζο. Μια επιγραφή που βρίσκεται στη βάση της εικόνας της Αποκαθήλωσης του Χριστού μαρτυρεί ότι το έτος 1761 έγινε η επιχρύσωση του τέμπλου και στην τελετή για το γεγονός αυτό παρευρέθη και ο τότε επίσκοπος Κιτίου Μακάριος. Το έτος 1857 οικοδομήθηκε και το μεγαλόπρεπο καμπαναριό της Εκκλησίας οι καμπάνες του οποίου δωρήθηκαν από ευσεβείς Λευκαρίτες του εξωτερικού. Σημαντικά έργα στην Εκκλησία έγιναν το έτος 1867 οπότε αυτή επεκτάθηκε για να χωρεί περισσότερο εκκλησίασμα. Το 1909 χρειάστηκε γενική επισκευή του Ναού και τότε ανεγέρθησαν και τα προπύλαια, όπως είναι σήμερα. Έγινε επίσης η θύρα του νότου. Το 1953 έγινε η εικονογράφηση του θόλου. Ο Ναός στο ανατολικό του τμήμα έχει ρυθμό σταυροειδή με τρούλλο, ενώ το νεότερό του τμήμα είναι Κυπριακού ρυθμού του 19ου αιώνα. Εσωτερικά έχει έξη κίονες ανά τρείς σε δυο σειρές.

Στο εικονοστάσι υπάρχει μια αθέατη εσοχή. Είναι η κρύπτη όπου φυλάγεται ο μεγάλος ξύλινος Σταυρός, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Στο κέντρο του Σταυρού υπάρχει, κατά την παράδοση τεμάχιο από τον Σταυρό του Κυρίου. Ολόκληρος ο Σταυρός είναι καλυμένος από λεπτά φύλλα ασημιού. Ο Σταυρός στη μπροστινή κύρια όψη του φέρει 14 ανάγλυφες παραστάσεις από τη ζωή του Κυρίου, αγγέλους και τους ισαπόστολους Κωνσταντίνο και Ελένη. Στο κέντρο δεσπόζει η παράσταση της Σταύρωσης, η οποία καλύπτεται από δυο θυρίδες στις οποίες παριστάνονται η Θεοτόκος και ο Ιωάννης. Η παράσταση αυτή περιστοιχίζεται από τέσσερις αγγέλους. Στο οριζόντιο τμήμα του Σταυρού απεικονίζονται κατά σειρά ο Μέγας Κωνσταντίνος, η "προδοσία", ο "Γολγοθάς" και η Αγία Ελένη. Στο κάθετο τμήμα του Σταυρού από πάνω προς τα κάτω απεικονίζονται διαδοχικά ο "Θρόνος της Ετοιμασίας" και η "Ανάσταση του Χριστού" οι παραστάσεις της "Αποκαθήλωσης" και του "Ενταφιασμού". Στο κατώτερο άκρο είναι η εικόνα του Ολβιανού με τη σχετική έμμετρη επιγραφή.

Στο χωριό Κουκά λειτουργούσε ένα από τα πρώτα μοναστήρια της Λεμεσού. Σήμερα, όμως, σώζεται μόνο η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, που αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα αρχιτεκτονικής, λόγω του σχήματος τέλειου σταυρού του κτιρίου. Η δημιουργία του μοναστηριού ανάγεται στα χρόνια της αγίας Ελένης (4ος αι. μ.Χ.). Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, που σώζεται μέχρι σήμερα, ανάγεται στον 12ο αιώνα. Αρχικά, στη μέση του σταυρού πρέπει να υπήρχε τρούλος ο οποίος καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε από ένα γοτθικό σταυροθόλιο. Σύμφωνα με την παράδοση, η Κουκά ήταν ένας από τους οικισμούς στους οποίους η Αγία Ελένη άφησε τρίμματα του Τιμίου Ξύλου. Αυτά βρίσκονται μέχρι σήμερα στον παμπάλαιο σταυρό, που φυλάσσεται σε ειδική προθήκη μέσα στον ναό. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του 12ου - 14ου αιώνα, που διατηρούνται στο εσωτερικό του ναού.

Το στολίδι και το πραγματικό καμάρι του Ομόδους είναι το Μοναστήρι του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού και είναι κτισμένο στην καρδιά της κοινότητας. Ορθώνεται μεγαλόπρεπα και με την επιβλητικότητα του αποτελεί σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Το Μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού είναι από τα παλαιότερα και πιο ιστορικά μοναστήρια του νησιού. Σύμφωνα με την παράδοση το Μοναστήρι, ιδρύθηκε πριν από την άφιξη της Αγίας Ελένης στη Κύπρο το 327 μ.χ. Το πότε ακριβώς ιδρύθηκε είναι άγνωστο. Ίσως να προϋπήρχε από το χωριό και το Όμοδος να ιδρύθηκε γύρω από το Μοναστήρι αργότερα. Διάφοροι ιστορικοί της Κύπρου όπως ο Νεόφυτος Ροδινός, ο Ρώσος μοναχός περιηγητής Μπάρσκυ, ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός κ.α. αναφέρονται στην επίσκεψη της Αγίας Ελένης στην Κύπρο και στο γεγονός ότι άφησε στο Μοναστήρι κομμάτι από το Άγιο Σχοινί και το Τίμιο Ξύλο. Το Σχοινί αυτό με το οποίο οι Ρωμαίοι έδεσαν το Χριστό στο Σταυρό το περιγράφουν ότι έχει χρώμα κοκκινωπό και ότι «εκηλιδόθη δια του αίματος του Χριστού». Το Μοναστήρι μετά από πολλά θαύματα του Σταυρού, απέκτησε μεγάλη φήμη και εξελίχθηκε σε μεγάλο προσκύνημα.

Η Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται νοτιοδυτικά του χωριού Ανώγυρα κι είναι χτισμένη πάνω στα θεμέλια μιας Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, κατά τα τέλη του 15ου αιώνα. Το Μοναστήρι είναι ένα περίπλοκο αρχιτεκτονικό συγκρότημα. Ο καμαροσκέπαστος ναός με το μονό κλίτος και τον τρούλο είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες της Παλαιολόγειας Τεχνοτροπίας που, παρά την έντονη τους φθορά, παραμένουν εξαιρετικά δείγματα της Παλαιολόγειας Ζωγραφικής στην Κύπρο. Το ίδιο το χωριό βρίσκεται στα μισά του δρόμου μεταξύ Λεμεσού και Πάφου, 400 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, και διατηρεί τον παραδοσιακό του χαρακτήρα και τα τοπικά έθιμα. Είναι περιτριγυρισμένο από περιβόλια με χαρουπιές, που αποτελούν τον «μαύρο χρυσό» του νησιού. Στο χωριό φτιάχνεται το παραδοσιακό γλυκό «παστέλι», το οποίο είναι ένα σημαντικό μέρος της ιστορίας του χωριού.

Η Μονή Τιμίου Σταυρού Μίνθης αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της περιοχής στην επαρχία Πάφου και μία από τις πολλές εκκλησίες-μοναστήρια που αξίζει να επισκεφτεί κανείς στην Κύπρο. Βρισκόμενη σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων νοτιοανατολικά του χωριού Τσάδα μέσα στο πράσινο και σε αμπελώνες, η Μονή Τιμίου Σταυρού Μίνθης έδωσε το όνομά της στο πολυτελές συγκρότημα με τις βίλες και το γήπεδο γκολφ που υπάρχει στην περιοχή. Το μοναστήρι είναι κτίσμα του 12ου αιώνα, αλλά τη μεγάλη του ακμή τη γνώρισε τον 16ο και 17ο αιώνα. Η ιδιότυπη ονομασία του κτίσματος ανάγεται στην εποχή της Φραγκοκρατίας (1192-1489μ.Χ.). Τότε, Φράγκοι μοναχοί εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι διώχνοντας τους Έλληνες, οι οποίοι φεύγοντας πήραν μαζί τους το μεγάλο σταυρό που είχαν στο εικονοστάσι της εκκλησίας και τον έκρυψαν μέσα σε δέντρα μέντας. Οι Φράγκοι μοναχοί, αφού βρήκαν τυχαία το σταυρό μέσα στα δένδρα, τον μετέφεραν πίσω στη μονή και τον τοποθέτησαν συμπτωματικά στην ίδια θέση όπου βρισκόταν προηγουμένως. Στα γαλλικά η μέντα ονομάζεται μίνθη και έτσι οι Φράγκοι μοναχοί ονόμασαν το μοναστήρι Σταυρό της Μίνθης. Ο θαυματουργός σταυρός, αναφέρεται και μέσα από την πιο σύγχρονη παράδοση. Σύμφωνα με αυτήν, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο μοναδικός μοναχός που παρέμενε στο μοναστήρι, τον πέταξε μέσα στη φωτιά που είχε ξεσπάσει στην περιοχή. Ο σταυρός τυλίχτηκε στις φλόγες στο κάθετο μέρος του, αλλά η πυρκαγιά έσβησε. Πάντως, σύμφωνα με τον Ρώσο μοναχό και περιηγητή Βασίλειο Μπάρσκυ, η μονή ιδρύθηκε επί Ενετοκρατίας, όταν βρέθηκε ο σταυρός με ένα αναμμένο κερί μέσα σε ένα θάμνο, μετά από όραμα που είδε κάποιος πιστός. Το καθολικό του μικρού μοναστηριού είναι κτίσμα του 1740, ενώ σώζονται επίσης κελιά και άλλοι χώροι στη νοτιοανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος. Το εικονοστάσι, όπως και κάποιες εικόνες είναι επίσης δημιουργήματα του 18ου αιώνα (1770), αλλά κατά τη διάρκεια του χρόνου έγιναν πολλές τροποποιήσεις και προσθήκες σε όλο το συγκρότημα. Τη δεκαετία του 1920 στη μονή υπήρχε ένας μοναχός, ενώ η ανασύστασή της έγινε το 1978 και ακολούθως το 2002 από τη Μητρόπολη Πάφου σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Η Μονή Τιμίου Σταυρού Μίνθης που είναι προσβάσιμη και σε ΑμΕΑ, γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου, την 1η Αυγούστου και την τρίτη Κυριακή των Νηστειών. Για την επίσκεψη στο χώρο, χρειάζεται προηγούμενη τηλεφωνική επικοινωνία.

Ωστόσο παρεκκλήσια και εκκλησίες αφιερωμένες στον Τίμιο Σταυρό υπάρχουν και αλλού...

Μια από τις ομορφότερες γωνιές στο μεγαλύτερο ορεινό χωριό της Κύπρου, την Κυπερούντα, το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, είναι χωρίς αμφιβολία ένα από τα ομορφότερα αξιοθέατά του. Πρόκειται για μονόκλιτη, μικρή εκκλησία που στέκει στο ίδιο αυτό σημείο από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Είναι το αρχαιότερο εκκλησσάκι της Κυπερούντας και βρίσκεται λίγα μόλις βήματα από την κεντρική πλατεία του χωριού, επομένως δεν μπορεί παρά να αποτελεί κομμάτι μιας βόλτας στα γραφικά δρομάκια της. Η χαρακτηριστική ξύλινη στέγη, είναι δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής και δημιουργεί μια ιδιαίτερα ειδυλλιακή εικόνα μέσα στον καταπράσινο βοτανικό κήπο. Σε αντίθεση με τα φωτεινά χρώματα από τη βλάστηση στο προαύλιό της εκκλησίας, το ημίφως στο εσωτερικό του πετρόκτιστου ναού γεννά μια διάθεση μυστηριακή στον επισκέπτη. Εκεί, βρίσκει κανείς πανάρχαιους θησαυρούς, όπως είναι οι υπέροχες τοιχογραφίες στο ανατολικό και δυτικό άκρο του, που χρονολογούνται από το 1521. Στο εκκλησάκι αυτό λειτουργεί από το 1995 έκθεση εκκλησιαστικών κειμηλίων της κοινότητας, δημιουργώντας μέσα στο χώρο αυτό ένα μικρό, εκκλησιαστικό μουσείο, που περιλαμβάνει από ξεχωριστές εικόνες αγίων, μέχρι εργαλεία των θρησκευτικών τελετών.

Η εκκλησία στο χωριό Φοινί, είναι αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό. Είναι η κεντρική εκκλησία, των κατοίκων της κοινότητας Φοινιού. Κτίστηκε μεταξύ του 18ου και 19ου αιώνα. Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και είναι τοποθετημένη σε χαμηλότερο επίπεδο από τον κύριο δρόμο του χωριού, όπου για να διαβείς τον αυλόγυρο της εκκλησίας, θα κατέβεις μερικά σκαλιά. Είναι πετρόκτιστη, αλλά εξωτερικά είναι σοβατισμένη και ασπρισμένη όπως και εσωτερικά. Το ψηλό καμπαναριό της, είναι προέκταση του ναού. Πρόσφατα έγινε ανακαίνιση στη στέγη της εκκλησίας, με δαπάνες της κοινότητας του Φοινιού. Ο εσωτερικός πλούτος της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού, δεν είναι άλλος από το χειροποίητο σκαλιστό τέμπλο που διαθέτει, του 19ου αιώνα. Συγκαταλέγεται σ’ ένα από τα τρία ομορφότερα της Κύπρου, αλλά και το μοναδικό στο είδος του. Η καλαισθησία τώρα στον εκκλησιαστικό χώρο, δεν είναι άλλη από την παρουσία και τον εμπλουτισμό που δίνεται ακόμα στο τέμπλο αυτό, με την τοποθέτηση των βυζαντινών φορητών εικόνων. Ανάμεσα σε αυτές τις εικόνες, στην ίδια σειρά, βρίσκεται και αυτή του Τιμίου Σταυρού.

Υπάρχει όμως κάτι το ξεχωριστό. Πολύ παλιά η γνησιότητα του Τιμίου Σταυρού, προστατευόταν με επένδυση ειδικής κανναβίτσας και ακόμα πιο πάνω, μ’ ένα στρώμα από ειδικό μέταλλο ασημένιου χρώματος. Μέχρι σήμερα, ο Τίμιος Σταυρός, είναι φυλαγμένος και τοποθετημένος, με αυτό τον τρόπο, σε μια ειδική σφραγισμένη θήκη, μεγέθους 1μ επί 60 εκ. και βρίσκεται τοποθετημένος στο τέμπλο του ναού. Τα παλιά ψαλτήρια καταστράφηκαν και εδώ και 15 χρόνια κατασκεύασαν καινούρια, απλά και μοντέρνου τύπου. Ο αυλόγυρος της εκκλησίας είναι άνετος και αρκετός, έτσι ώστε να απολαμβάνουν οι πιστοί κατά την ημέρα της γιορτής του Τιμίου Σταυρού, την ακολουθία της αγίας λιτανείας. Γιορτάζεται στις 14 του Σεπτέβρη και την 1η Αυγούστου.

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού είναι πετρόκτιστη, αρκετά μικρή και βρίσκεται στο γραφικό χωριό της Παρεκκλησιάς που είναι πλούσια σε πολιτιστικά μνημεία. Είναι ένα πολύ όμορφο εκκλησάκι, εντυπωσιάζει ιδιαίτερα και έχει πολύ ενδιαφέρον στο εξωτερικό της μέρος. Λένε πως είναι βυζαντινής προέλευσης με θόλο και σταυροειδή αρχιτεκτονικό ρυθμό. Στην πλατεία της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού λειτουργεί Κοινοτική Βιβλιοθήκη και παραδοσιακό Κοινοτικό Καφενείο. Διαθέτει επίσης Κοινοτικό Πάρκο με παιδική χαρά. Το γεγονός ότι το χωριό και ιδιαίτερα το εκκλησάκι φαίνεται να αποκρύβεται πίσω από το βουνό και όχι να είναι στην παραλία οφείλεται στον φόβο των πρώτων κατοίκων από τις επιθέσεις από θάλασσα των κατά καιρών, διαφόρων επιδρομέων.