Φίλιππος Γιαπάνης - Γλυπτά που "κραυγάζουν"

Δημοσιεύτηκε στις 24 Απριλίου 2013

Τον παίρνω τηλέφωνο νωρίς το πρωί και μου ζητά με ευγένεια να μιλήσουμε αργότερα, καθότι κλαδεύει. Για μια στιγμή ζηλεύω τον τρόπο που ζει και το μοιράζομαι μαζί του. Η απάντησή του άμεση. "Ο καθένας δημιουργεί τη φυλακή μέσα στην οποία ζει". Αυτός είναι ο Φίλιππος Γιαπάνης, ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες του τόπου μας.

Μία από τις σχετικά πρόσφατες εκδρομές, για τη στήλη μου στο περιοδικό, με οδήγησε στη Φασούλα. Το χωριό στο οποίο ζει και δημιουργεί ο Γιαπάνης, αφότου ‘έφυγε’ από την αγαπημένη του Αμμόχωστο. Το βάζω σε εισαγωγικά αφού στην ουσία ποτέ δεν έφυγε απ’ εκεί. Την Αμμόχωστο θα τη ‘δεις’ σε όλα του τα έργα. Η τέχνη του άλλωστε, η γλυπτική, ήταν αυτή που τον βοήθησε να ελευθερωθεί. Στα 17 του εκδιώχθηκε βίαια (όπως όλοι οι πρόσφυγες) από τη γενέτειρά του, ενώ στα 35 του άρχισε να εξωτερικεύει τις ευαισθησίες, το ρομαντισμό, μα και το ρεαλισμό του πάνω στο μάρμαρο και τον μπρούντζο. 21 χρόνια μετά, σμιλεύει ασταμάτητα στο Πάρκο Γλυπτικής που έφτιαξε στη Φασούλα, καταφέρνοντας να δημιουργήσει μια πολύ μεγάλη συλλογή με περισσότερα από 170 έργα! Μετά και τις πολύ σημαντικές διακρίσεις που έχει πετύχει, αυτό το διάστημα δουλεύει συστηματικά για να φτιάξει το δικό του μουσείο. Κι αυτό σίγουρα αποτελεί μια πολύ καλή αφορμή για μία εκ νέου συνάντηση με την τέχνη του Γιαπάνη.

Ποιο ήταν το όραμά σου, όταν αποφάσισες να φτιάξεις το μουσείο;

Ήθελα η ψυχή μου να βρίσκεται μέσα σε ένα "ναό", σε μια γκαλερί, σ’ ένα μουσείο. Έχει γίνει ήδη πολλή δουλειά και πλέον περιμένουμε από τον ΚΟΤ να μας πληροφορήσει σχετικά με το πόση χορηγία θα μας δώσει, αφού μας ενέκριναν να πάρουμε κάποια λεφτά μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Αν όλα πάνε καλά, τον Οκτώβριο θα ξεκινήσω δουλειά και μέσα σε ένα χρόνο θα είμαι έτοιμος.

Πόσων χρόνων δουλειά υπάρχει στο Πάρκο σήμερα;

20-22 χρόνων. Υπάρχει μια μόνιμη συλλογή γύρω στα 170 έργα, τα οποία θα αποτελέσουν τα εκθέματα του μουσείου. Επίσης, ένας από τους στόχους μου, με το που θα ολοκληρωθεί το μουσείο, είναι να φιλοξενώ εκθέσεις γλυπτών από άλλες χώρες.

Είναι χωρισμένα σε θεματικές ενότητες;

Δεν δουλεύω έτσι. Αν μου έρθει να κάνω γυμνό, θα το κάνω. Αν μου έρθει να κάνω πουλιά και πάλι θα το κάνω. Δεν δουλεύω πάνω σε ένα θέμα μέχρι να το εξαντλήσω.

Έχεις επιρροές και από τη μυθολογία, σωστά;

Ένα κομμάτι που αγαπώ ιδιαίτερα είναι η μεταμόρφωση του Δία σε κύκνο, για να κάνει έρωτα με τη Λήδα. Είναι κάτι για το οποίο είμαι περήφανος αφού δεν το έχει κάνει άλλος καλλιτέχνης στη μορφή που το έκανα εγώ, τη στιγμή της μεταμόρφωσης. Αν θα γράψουν ιστορία τα έργα μου, σίγουρα αυτό δεν θα γίνει με τα κλασικά έργα, αφού δελφίνια, γοργόνες και ιππόκαμπους, έκαναν πολλοί. Αυτά τα έκανα απλά και μόνο γιατί κατηγορήθηκα ότι δεν μπορούσα να τα κάνω.

Ποιο είναι το πιο αλλόκοτο πράγμα που ενσωμάτωσες σε έργο σου;

Το σαλιγκάρι. Το ερωτικό σαλιγκάρι που συμβολίζει το γλείψιμο, αλλά και το ερμαφρόδιτο (θηλυκό και αρσενικό σε ένα) ως η τέλεια ένωση. Επίσης, συμβολίζει την ανέλιξη από την άποψη ότι ένας τρόπος για να ανέβεις είναι έρποντας και γλείφοντας. Ο άλλος τρόπος είναι πετώντας σαν αετός. Δυστυχώς, στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, το σαλιγκάρι δουλεύει πολύ.

Ποια είναι η μεγαλύτερη διάκριση που πέτυχες μέσω της δουλειάς σου;

Ήταν όταν ένα γλυπτό μου επιλέγηκε για να κοσμήσει το άλμπουμ των ταχυδρομείων της Κίνας, με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου το 2008. Γλυπτό, που ως γνωστό, στην Κύπρο απορρίφθηκε. Συγκεκριμένα, οι Κινέζοι έφτιαξαν τέσσερα άλμπουμ με γραμματόσημα από το 1896, με το γλυπτό μου να είναι το μοναδικό ανάμεσα σε 3000 άλλα που επιλέγηκε για να κοσμήσει και τους τέσσερις τόμους του άλμπουμ. Όπως προανέφερα, η επιτροπή τής ΚΟΕ το απέρριψε. Μετά τη βράβευση και τη διάκριση όμως, απαίτησα ώστε το γλυπτό να μπει έξω από το Ολυμπιακό Μέγαρο, όπως κι έγινε.

Είναι κάποιο σχόλιο που σε έκανε να προβληματιστείς έντονα;

Ένα σχόλιο που με ενόχλησε ήταν όταν κάποιοι άνθρωποι της τέχνης αποκάλεσαν το γλυπτό μου στο Κάβο Γκρέκο "βερκά για αμπελοπούλια". Έξι μήνες αργότερα, το γλυπτό αυτό βραβεύθηκε από τους Αμερικανούς ως το καλύτερο μνημείο σε ελεύθερη και κατεχόμενη Κύπρο. Συγκεκριμένα, η Χίλαρι Κλίντον είχε στείλει στην Κύπρο μια αποστολή πανεπιστημιακών για να δουν πώς σκέφτονται οι καλλιτέχνες εδώ. Πρόκειται για το γλυπτό που έφτιαξα για τον ερχομό της νέας χιλιετίας και βρίσκεται στο πιο ακραίο σημείο της Ε.Ε., σε ένα μέρος απ’ όπου μπορείς να δεις ανατολή και δύση. Επίσης, σημαντικό για μένα είναι και το γεγονός ότι γλυπτά μου υπάρχουν σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στο εξωτερικό. Η UEFA, για παράδειγμα, έχει στα γραφεία της στη Νιόν της Ελβετίας ένα δικό μου γλυπτό.

Ποιους Κύπριους εικαστικούς θαυμάζεις;

Δεν παρακολουθώ τη δουλειά άλλων καλλιτεχνών. Το μάτι είναι ψεύτης, εννοώντας πως αν δω τη δουλειά κάποιου άλλου καλλιτέχνη, χωρίς να το καταλάβω, θα πιάσω κάτι απ’ αυτόν. Και αυτό που λέω δεν είναι εγωιστικό. Απλώς θέλω στη δουλειά μου να βγάζω αυτά που έχω μέσα μου. Τέχνη δεν είναι αυτό που βλέπεις, είναι τι κρύβει η ψυχή του καλλιτέχνη.

Γιατί κάποιους δεν τους ‘αγγίζει’ καθόλου η τέχνη της γλυπτικής;

Πιστεύω πως στην Κύπρο δεν υπάρχει ακόμα η παιδεία έτσι ώστε οι νέοι άνθρωποι να έρθουν σε επαφή με τα γλυπτά. Αν απλώς περάσεις μπροστά από ένα γλυπτό, δεν θα δεις τίποτε. Πρέπει να σταθείς για να δεις τι κρύβει μέσα του το κάθε γλυπτό. Τι κρύβει η ψυχή του καλλιτέχνη. Αν ο καλλιτέχνης περνά μια ήρεμη ζωή, τότε θα δεις ένα ήρεμο έργο. Αν η ζωή του καλλιτέχνη πέρασε από κύματα, τότε θα δεις στο έργο αυτές τις δυσκολίες που πέρασε η ψυχή του. Στα δικά μου έργα θα δεις κύματα.

Πάνω σε κάποια από τα έργα σου είναι αποτυπωμένα και τα βιώματά σου από την Αμμόχωστο;

Σε όλα τα έργα. Χρησιμοποιώ χορδές, αφού η μουσική ταξιδεύει χωρίς σύνορα και ενώνει λαούς. Με περισσότερες χορδές, φτιάχνουμε τις προσωπικές μας φυλακές. Γεννιόμαστε γυμνοί και ελεύθεροι, μας βάζουν αμέσως ρούχα, μας δίνουν και μια θρησκεία μήπως και στην πορεία μας χάσουν και αρχίζουν τα ‘μη’. Αυτά τα ‘μη’ είναι οι προσωπικές μας φυλακές. Προσωπικά, προτιμώ να είμαι πρόβατο ελεύθερης βοσκής, αφού έτσι μπορεί να γλιτώσω από τους λύκους. Αν είμαι μέσα στο μαντρί, σίγουρα οι λύκοι που είναι μέσα στο μαντρί θα με φάνε.

Έζησες και στην αιχμαλωσία, στην Τουρκία, έτσι δεν είναι;

Για 36 μέρες. Μετά από αυτό είμαι σίγουρος ότι το σημαντικότερο αγαθό για τον άνθρωπο είναι η ελευθερία του.

Την ελευθερία την έχεις αποτυπώσει στα έργα σου;

Μια Ελληνίδα της Κωνσταντινούπολης με ρώτησε γιατί τα περισσότερα γλυπτά μου έχουν ανοδική πορεία προς τα πάνω. Της απάντησα ότι όσο ανεβαίνεις προς τα πάνω, αποκτάς δύναμη και άρα μπορείς πιο εύκολα να ζητήσεις τα δικαιώματά σου. "Μήπως είναι και μια κραυγή απελπισίας", συμπλήρωσε. Είχε απόλυτο δίκαιο. Για 18 χρόνια έκανα τέχνη και δεν κατάλαβα ότι τα έργα μου αποτύπωναν κραυγές απελπισίας.

Αν μπορούσες να διαγράψεις κάτι από το παρελθόν, τι θα ήταν αυτό;

Τίποτε. Κάθε στιγμή που έζησα συνέτεινε στο κτίσιμο του χαρακτήρα μου. Τι να διαγράψω; Την αιχμαλωσία μου; Αφού μέσω αυτής ξύπνησα. Έμαθα τι θα πει ζωή. Στην αιχμαλωσία γνωρίζεις το θάνατο. Αν σήμερα μου πει κάποιος ‘θα πεθάνεις’, θα του πω να κοπιάσει. Μπορεί να ακουστεί εγωιστικό αυτό που θα πω, αλλά έζησα πολλές ζωές, ενώ κάποιοι δεν έχουν ζήσει καμιά ζωή.

Πιστεύεις πως θα λυθεί το Κυπριακό;

Δυστυχώς το Κυπριακό έχει καταντήσει να είναι προσωπικά συμφέροντα κάποιων. Πλέον, πάψαμε να σκεφτόμαστε πατριωτικά, αλλά σκεφτόμαστε την τσέπη μας. Γι’ αυτό φτάσαμε εδώ όπου φτάσαμε σήμερα. Χρειάστηκαν 12 χρόνια για να βγάλω μια άδεια για τουαλέτες στη "Μικρή Σαλαμίνα", το θεατράκι που έχω εδώ στο Πάρκο και άλλα 7 χρόνια για να μου υποδείξουν πού θα ’ναι η περίφραξη. Και μετά όλοι, τονίζω το "όλοι", μιλούν για πολιτισμό και κουλτούρα. Κάποιος μια φορά με ρώτησε τι θα κάνω το συγκεκριμένο χώρο σε περίπτωση που θα λυθεί το Κυπριακό. Του απάντησα πως ο Αχαιοί και οι Βαρωσιώτες δεν είναι πειρατές. Εκεί όπου πάνε αφήνουν έργο. Το Πάρκο Γλυπτικής θα μείνει στη Φασούλα. Θα είναι το πέρασμά μου από τη Λεμεσό. Αν ανοίξει η Αμμόχωστος, εγώ θα πάω να ζήσω πάνω στην παραλία. Εκεί όπου μεγάλωσα, εκεί όπου είναι τα όνειρά μου.

Γιατί επέλεξες τη Φασούλα;

Διότι στο δρόμο προς το Πάρκο υπάρχει μια σειρά από κυπαρίσσια τα οποία υπάρχουν και στην Αγία Παρασκευή, στο δρόμο ο οποίος οδηγούσε στο σπίτι μου.

Είναι κάτι που σου λείπει από τη ζωή της πόλης;

Τίποτε. Με το που θα φτιάξω το μουσείο, θα πουλήσω και το αυτοκίνητο. Στις μέρες μας ζούμε σε μια ανοικτή φυλακή. Υπάρχει δυστυχία, δεν υπάρχει ελευθερία, υπάρχουν οικονομικά προβλήματα… Και διερωτώμαι αν θα ήταν πιο σωστό να ζούμε σε κλειστή φυλακή. Γιατί σε μια τέτοια περίπτωση θα σκεφτόμασταν να αποδράσουμε και να επαναστατήσουμε. Η Κύπρος είναι μια μεγάλη βιτρίνα. Τραβώντας τις κουρτίνες, θα δεις μια αποθήκη, θα δεις ότι υπάρχει χαμός. Κι αυτό το έμαθα μέσω των μαθητών και των παιδιών που έρχονται στο εργαστήρι μου. Μια φορά συνομιλούσα με μια μαθήτρια 16 χρονών, η οποία είχε παντού σκουλαρίκια. Στα αφτιά, στα φρύδια, στο στόμα, στη μύτη. Ακολούθως  μου δείχνει το λεύκωμά της και βλέπω κάπου γραμμένο το εξής: "όσο πληγώνεις την ψυχή μου, άλλο τόσο πληγώνω το σώμα μου". Υπήρχε επίσης ζωγραφισμένο ένα ποτήρι με χάπια και σταυρούς με το αίμα της. Τι σημαίνει αυτό; Τάσεις αυτοκτονίας. Της λέω ‘κούκλα μου, ασχολήσου με την τέχνη, με το χορό, με το θέατρο, τη μουσική, τη ζωγραφική, έχεις δυνάμεις μέσα σου και βγάλ’ τες’. Βρίσκω μετά το διευθυντή της και του λέω πως αυτή η κοπέλα ίσως θέλει βοήθεια. Η απάντησή του; "Σαν τούτην υπάρχουν πολλές". Μόνο αυτό είχε να πει ο γάιδαρος ο διευθυντής με το μισθό των έξι χιλιάδων το μήνα. Αυτή είναι η κοινωνία στην οποία ζούμε.