Πώς επιβιώνουν τα άγρια ζώα κατά τη διάρκεια του χειμώνα;

Δημοσιεύτηκε στις 29 Ιανουαρίου 2021

Το Τμήμα Δασών, σε ανάρτησή του μας εξηγεί ποιες είναι οι στρατηγικές επιβίωσης των άγριων ζώων κατά τη διάρκεια του χειμώνα.  Άλλωστε, όλοι κρυώνουμε, αυτά δεν θα κρυώνουν;

«Τα ζώα, μέσα στα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης τους, έχουν αναπτύξει κάποιους αξιοθαύμαστους μηχανισμούς κατά την διάρκεια των ψυχρών περιόδων του χρόνου ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν τις δύσκολες αυτές ημέρες που για κάθε ζωντανό οργανισμό που ζει στον πλανήτη αποτελεί μια από τις πιο δύσκολες φάσεις της ζωής του. Πιο κάτω αναφέρονται τρεις από τις πιο σημαντικές και πιο συχνές προσαρμογές που συναντάμε στα ζώα για προστασία από το κρύο και αντιμετώπισης της έλλειψης τροφής λόγω του χειμώνα.

Μετανάστευση ή αποδημία:
Οι κύριοι λόγοι των μετακινήσεων αυτών γίνονται λόγω αλλαγής στη διαθεσιμότητα τροφής λόγω της αλλαγής του κλίματος και λόγω αποφυγής κακών καιρικών συνθηκών και χαρακτηρίζεται από ένα κυκλικό μοτίβο. Μεταναστεύσεις παρουσιάζονται συνήθως κατά μήκος καθιερωμένων οδών που ονομάζονται «μεταναστευτικοί διάδρομοι». Τα ζώα αυτά είναι καθοδηγούμενα από μια έμφυτη συμπεριφορά (συμπεριλαμβανομένων ορμονικών σημάτων) που τους επιτρέπουν να γνωρίζουν πότε πρέπει να ξεκινήσουν το ταξίδι της αποδημίας και πως να προσανατολιστούν προς μια συγκεκριμένη θέση διανύοντας τόσο μεγάλες αποστάσεις. 

Προσαρμοστικότητα:
Η προσαρμογή είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές ιδιότητες των ζωντανών οργανισμών, που αφορά τη ρύθμιση των λειτουργιών τους σε σχέση με τις συνθήκες του περιβάλλοντος που ζουν, Οι μηχανισμοί προσαρμογής πολλών ειδών αλλάζουν ανάλογα με την εποχή προσαρμοζόμενα στη θερμοκρασία και στις διαφορετικές καιρικές συνθήκες. Μπορούν δηλαδή να αναπτύξουν πιο χοντρό τρίχωμα το οποίο θα τα προστατεύσει να αντέξουν το κρύο, ή θα προσαρμόσουν το χρώμα του τριχώματος ή του φτερώματος τους στο χρώμα του χιονιού ώστε να μην είναι ορατά στο συγκεκριμένο χειμερινό τοπίο. Άλλοι τρόποι προσαρμοστικότητας είναι η συνήθεια κάποιων ζώων να αποθηκεύουν τροφή τις εποχές του χρόνου που υπάρχει πλεόνασμα ώστε να έχουν αποθέματα τους κρύους μήνες του χρόνου όπου η διαθεσιμότητα τροφής είναι περιορισμένη. Επίσης κάποιες κατηγορίες ζώων όπως τα χειρόπτερα, δημιουργούν αποικίες. Οι αποικίες αυτές διατηρούνται είτε ολόχρονα είτε για μικρότερη χρονική περίοδο και εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς. Βασικός σκοπός όμως είναι η εξοικονόμηση ενέργειας μέσα από την παραγωγή ομαδικής θερμότητας. Η δημιουργία ομάδων (clusters) όταν κουρνιάζουν μειώνει την απώλεια θερμότητας. Οι νυχτερίδες είναι μικρές σε μέγεθος και έχουν υψηλό μεταβολισμό, οπότε η διατήρηση της σωστής θερμοκρασίας ιδιαίτερα τους κρύους μήνες του χρόνου είναι απαραίτητη για την επιβίωσή τους.

Χειμερία νάρκη:
Ένας από τους πιο αξιοθαύμαστους τρόπους που μερικά ζώα καταφέρνουν να επιβιώσουν την δύσκολη εποχή του χειμώνα είναι η διαδικασία γνωστή ως «χειμερία νάρκη». Θηλαστικά όπως η αρκούδα, ο σκαντζόχοιρος, πολλά είδη χειρόπτερων αλλά και τα περισσότερα είδη ερπετών αλλά και εντόμων είναι μερικά από τα ζώα που έχουν αναπτύξει την ικανότητα να πέφτουν σε μια μορφή παρατεταμένου λήθαργου για όσο χρειαστεί σε απάντηση στις σκληρές και κρύες χειμερινές περιόδους. Τα συστήματα του οργανισμού λειτουργούν στο ελάχιστο δυνατό με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι την βελτίωση των καιρικών συνθηκών όπου η τροφή θα είναι διαθέσιμη και πάλι και δεν θα χρειάζεται η προστασία του ίδιου του ζώου από το κρύο. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε εύκρατες περιοχές όπως η Κύπρος, η άνοδος της θερμοκρασίας μέσα στο καταχείμωνο μπορεί να διακόψει προσωρινά τη χειμερία νάρκη αρκετών ειδών και κυρίως ερπετών. Πρέπει ο άνθρωπος να αντιληφθεί ότι ακόμα και για τα άγρια ζώα ο χειμώνας αποτελεί μια δύσκολη εποχή για την επιβίωση τους. Πολλά ζώα χάνουν την ζωή τους στην φύση γιατί δεν μπορούν να προστατευτούν ή να εξασφαλίσουν την απαραίτητη τροφή για να ζήσουν. Για τον λόγο αυτό μπορεί σε μια τέτοια εποχή να αντιληφθούμε ζώα κοντά στο σπίτι μας ή ακόμα κατά την διάρκεια μιας βόλτας στο δάσος και γενικότερα στην ύπαιθρο. Οι κυριότερες αιτίες που μπορεί να βρούμε ένα ζώο εξασθενημένο τον χειμώνα είναι είτε λόγο παρατεταμένης πείνας είτε λόγο συνεχόμενης έκθεσης σε χαμηλές θερμοκρασίες συνέπεια απώλειας του καταφυγίου του.

Ας μην γίνουμε η αιτία για περεταίρω ταλαιπωρία κάποιου ζώου σε μια τέτοια περίπτωση. Η καλύτερη ενέργεια είναι να συμβουλευτούμε κάποιο έμπειρο άτομο ή να αφήσουμε το ζώο στην ησυχία του χωρίς να συνεισφέρουμε περισσότερο στην κακή σωματική του κατάσταση λόγω της άγνοιας ή της περιέργειας μας.

Κείμενο/φωτογραφίες: Χάρης Νικολάου