All that jazz!

Δημοσιεύτηκε στις 17 Απριλίου 2013

Σύμφωνα με τον Thelonious Monk (σημαντικός συνθέτης/πιανίστας της τζαζ), 'η τζαζ είναι ελευθερία'. Ξέροντας ότι σκοπός κάθε μουσικού της τζαζ είναι η απελευθέρωση των μουσικών ιδεών που έχει στο μυαλό του, με στόχο να τις παίξει στο μουσικό όργανό του ή να τις τραγουδήσει, αντιλαμβανόμαστε τι εννοούσε. Είναι ένα μουσικό είδος που συνδέεται άμεσα με τον αυτοσχεδιασμό και τη φαντασία, δίνοντας έτσι το δικαίωμα σε κάθε μουσικό να προσθέσει στοιχεία από τη μουσική του προσωπικότητα. Οι μελωδίες της τζαζ παραπέμπουν σε μια προσωπική έκφραση αλλά και σε ένα διάλογο με τον εαυτό του μουσικού, τους μουσικούς που τον συνοδεύουν και με το κοινό. Όσον αφορά στην ετυμολογία της λέξης, επικράτησαν διάφορες γνώμες και εκδοχές κατά καιρούς. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πήρε το όνομά της από το χορευτή Τζάζμπο Μπράουν, άλλοι ότι προέρχεται από τη συντόμευση του μουσικού Τσαρλς, ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι συσχετίζεται με το γαλλικό ρήμα jaser (φλυαρώ). Η τζαζ εμφανίστηκε και αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστό μουσικό είδος γύρω στο 1900, ωστόσο οι ρίζες της εντοπίζονται στο 1880. Η καταγωγή τής τζαζ συσχετίζεται με την αφρικανική παράδοση, αλλά έχει άμεση σχέση με την μπλουζ. Γενέτειρά της θεωρείται η Νέα Ορλεάνη καθώς αποτέλεσε τόπο γέννησης και δράσης πολλών τζαζ μουσικών. Μάλιστα, η ορχήστρα της Νέας Ορλεάνης (Original Dixieland Jass Band) ήταν η πρώτη που ηχογράφησε τζαζ δίσκο το 1917. Λέγεται ότι γεννήθηκε στο σταυροδρόμι της ισπανικής, της γαλλικής και της αγγλοσαξονικής πολιτισμικής παράδοσης. Οι έγχρωμοι σκλάβοι, μεταφερόμενοι στις Ηνωμένες Πολιτείες, πήραν μαζί τους μέρος των παραδόσεών τους, όπως η ρυθμική πολυπλοκότητα, οι αφηρημένες μουσικές κλίμακες, η πολυφωνία και ο αυτοσχεδιασμός. Στοιχεία που 'συναντήθηκαν' με τις ευρωπαϊκές αρμονίες και αποτέλεσαν την εξέλιξη της λαϊκής αμερικανικής μουσικής κατά το 19ο αιώνα. Η διάδοσή της, στηρίχθηκε κατά πολύ στη μετανάστευση και στις περιοδείες των μουσικών της Νέας Ορλεάνης σε ολόκληρη την Αμερική, αποτελώντας ερέθισμα για τους ντόπιους μουσικούς. Η δεκαετία του 1920 μάς βρίσκει σε ένα σημαντικό στάδιο της τζαζ, όπου γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη, διεθνή αναγνωρισιμότητα και μια διάδοση στην οποία συνέβαλε και η εμφάνιση του ραδιοφώνου. Κάποιοι από τους καλλιτέχνες που άφησαν χαραγμένο το όνομά τους στη λίστα της τζαζ είναι οι Joe 'King' Oliver, Duke Ellington, Louis Armstrong, Ray Charles και η Nina Simone. Με το πέρασμα των χρόνων άλλαξε και νέες μορφές της αναπτύχθηκαν. Μουσικά είδη όπως το ράγκταϊμ, μπίμποπ, μπούγκι, ντίξιλαντ, χαρντ μποπ, σουίνγκ, άλλαξαν το πρόσωπο της τζαζ, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην έμπνευση και στις ιδέες των μουσικών.

Οι εκπρόσωποι της τζαζ!

Αν και ακόμα αναρωτιούνται από πού προέρχεται ο όρος τζαζ, εάν είναι απλώς μια μετάφραση του ρήματος 'φλυαρώ' στα γαλλικά ή αν κάποιος ατίθασος μουσικός με το όνομα Charles ή Jasper έκανε τον αυτοσχεδιασμό του προσευχή, πάντως το μόνο σίγουρο είναι ότι οι εκπρόσωποι του ατίθασου και ελεύθερου αυτού μουσικού είδους ήταν πολλοί. Αρχικά, ο Λούις Άρμστρονγκ (1900-1971) που θεωρείται και ο 'πρεσβευτής' της τζαζ αλλά και 'ο μεγαλύτερος τρομπετίστας όλων των εποχών'. Είναι επίσης γνωστός για το λεγόμενο 'scat singing' (πρόκειται για φωνητικό αυτοσχεδιασμό πάνω σε συλλαβές χωρίς νόημα, το οποίο αποτέλεσε σημαντική τάση στην ιστορία της τζαζ). Ο Ντιούκ Έλινγκτον (1899-1974) ήταν ο σημαντικότερος συνθέτης του 20ού αιώνα, από πλευράς αριθμού συνθέσεων και ποικιλίας φορμών της τζαζ. Έγινε πολύ γνωστός με τη συμβολή του στη δημιουργία της διασκευασμένης τζαζ για μεγάλη ορχήστρα (Big Band), χαρακτηριστικό της περιόδου του σουίνγκ. Κύριος εκπρόσωπος της μουσικής σουίνγκ που είναι συνέχεια της τζαζ θεωρείται ο Μπένι Γκούντμαν, ο οποίος κατάφερε να συνενώσει μουσικούς διαφορετικής φυλετικής προέλευσης. Θεωρήθηκε επίσης μοναδικός εκτελεστής κλαρινέτου. Κύριοι εκπρόσωποι του μπίμποπ, που είναι συνέχεια του σουίνγκ και της τζαζ, ήταν ο τρομπετίστας Ντίζι Γκιλέσπι και ο σαξοφωνίστας (άλτο σαξόφωνο) Τσάρλι Πάρκερ. Η 'Κουλ τζαζ' (Cool jazz) αναπτύχθηκε στα τέλη του 1940, περίπου την ίδια εποχή με το μπίμποπ. Ήταν πιο εκλεπτυσμένη, ατμοσφαιρική, χαμηλών τόνων επηρεασμένη από τους σπουδαίους συνθέτες του 20ού αιώνα, όπως τον Ι. Στραβίνσκι και τον Κλ. Ντεμπισί. Οι σπουδαιότεροι εκπρόσωποι της κουλ τζαζ θεωρούνται ο τρομπετίστας Μάιλς Ντέιβις και ο πιανίστας και συνθέτης Γκιλ Έβανς. Σημαντικός εκπρόσωπος της Φρι τζαζ είναι ο σαξοφωνίστας Ορνέτ Κόλμαν. Μετά τη δεκαετία του 1960, εμφανίζονται ρεύματα όπως 'αβανγκάρντ' (avant-garde), 'λάτιν' (latin), 'άσιντ τζαζ' (acid jazz) κ.ά. Ακόμη και συνθέτες μουσικής του 20ού αιώνα έχουν γράψει επηρεασμένοι από την τζαζ μουσική (όπως οι Κουρτ Βάιλ, Τζορτζ Γκέρσουιν, Λέοναρντ Μπέρνσταϊν κ.ά.). O Κλοντ Ντεμπισί το 1908 συνέθεσε το έργο 'Gollywog's Cakewalk', ο Ιγκόρ Στραβίνσκι έγραψε συνθέσεις σε στυλ ράγκταϊμ και συνέθεσε το 'Ebony Concerto' για τον τζαζίστα Γούντι Χέρμαν (W. Herman), ενώ ο Άλμπαν Μπεργκ χρησιμοποίησε στοιχεία τζαζ στην όπερα 'Lulu'.

(πηγή: ψηφιακό σχολείο/αισθητική αγωγή)

Η jazz φιλοσοφία

Κρίνοντας βάσει του τι ακούμε στις συναυλίες που διοργανώνουν διάφοροι καλλιτέχνες και σχήματα της κυπριακής jazz σκηνής, αλλά και βάσει των λεγόμενων φίλων που ανήκουν στη σκηνή αυτή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην jazz υπάρχουν πολλές σχολές. Εμείς ξεχωρίζουμε δύο σχολές, διαφορετικές, η καθεμιά με τη δική της φιλοσοφία. Ναι μεν και στις δύο περιπτώσεις υπάρχουν κοινά τα στοιχεία του αυτοσχεδιασμού, της αλληλεπίδρασης, της ελευθερίας στην έκφραση και στο πεδίο της δημιουργικότητας, όπως επίσης και μια γοητεία (ενίοτε ρίσκο) σε ό,τι αφορά σε αυτό το άγνωστο για το πού θα σε οδηγήσει η μουσική, υπάρχει όμως μια βασική διαφορά. Αυτή έγκειται στο ότι η μια σχολή παίζει jazz με βάση το swing, τον κατ' εξοχή ρυθμό της jazz, εξ ου και θεωρείται ως η παλιά, κλασική ή παραδοσιακή σχολή της jazz, ενώ η δεύτερη σχολή, παίρνει όλα αυτά τα στοιχεία που προαναφέραμε και τα χρησιμοποιεί με τον τρόπο που πιστεύει ότι είναι καλύτερα. Οι μουσικοί που ανήκουν στη δεύτερη σχολή, γνωστή και ως modern jazz ή world jazz, δεν θα διστάσουν, για παράδειγμα, να ενσωματώσουν στη μουσική τους στοιχεία από άλλα είδη μουσικής όπως η rock, η latin, η ελληνική μουσική, ή ακόμα και παραδοσιακά κατά βάση μουσικά όργανα όπως η λύρα, το νέυ ή το ούτι. Εδώ, οι μουσικοί συνηθίζεται να προσθέτουν και να αφαιρούν στοιχεία, ανάλογα με το δικό τους προσωπικό στυλ και γούστο. Το μόνο σίγουρο πάντως είναι πως και οι δύο σχολές έχουν άξιους αντιπροσώπους στην Κύπρο και πως η κυπριακή jazz σκηνή είναι σαφώς ανανεωμένη και ανεβασμένη τα τελευταία χρόνια. Νέοι μουσικοί, νέοι ήχοι και γενικά, μια νέα φιλοσοφία.