"Η ιστορία της ‘Ιφιγένειας’ μας έφερε αντιμέτωπους με τη φρίκη που είναι ικανός να δημιουργήσει ο άνθρωπος"

Δημοσιεύτηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2017

Η Μαγδαλένα Ζήρα και το Φανταστικό Θέατρο το φετινό καλοκαίρι μας πρόσφερε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες παραστάσεις του καλοκαιριού, την 'Ιφιγένεια εν Αυλίδι' του Ευριπίδη. Το έργο παρουσιάστηκε τον περασμένο Ιούλιο σε νέα μετάφραση και διασκευή ενώ η επιλογή του χώρου της Νεκρής Ζώνης για το ανέβασμα της παράστασης μας πρόσφερε 'μια site-specific παράσταση τραγωδίας, στην οποία την κύρια αφήγηση του έργου συμπλήρωνε η παράλληλη αφήγηση της δικής μας ιστορίας, των δικών μας συναισθημάτων, της δικής μας μνήμης, συλλογικής και προσωπικής, σε σχέση με τον τόπο μας' αναφέρει στη συνέντευξή της η ίδια η σκηνοθέτρια του έργου.

Μετά τις επιτυχημένες καλοκαιρινές παραστάσεις το έργο ανεβαίνει την Πέμπτη 21 Σεπτεμβρίου σε ένα άλλο χώρο στο κέντρο της παλιάς Λευκωσίας, στην αυλή του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου με ελεύθερη είσοδο. Η Μαγδαλένα Ζήρα μία από τις πιο σημαντικές νέες παρουσίες στο κυπριακό θέατρο μας μιλά για τη διαδικασία της προεργασία για το ανέβασμα της 'Ιφιγένειας εν Αυλίδι' και τη δική της ενδιαφέρουσα οπτική για το συγκεκριμένο έργο του Ευριπίδη αλλά και το αρχαίο δράμα.

Φωτογραφίες: Σωκράτης Σωκράτους

Θαυμάζω στις δουλειές σας την φιλολογική δουλειά και έρευνα που κάνετε πριν από κάθε παράσταση. Από την έρευνα για τον Φορτουνάτο μέχρι την Ιφιγένεια εν Αυλίδι. Πόσο σημαντικό είναι αυτό για ένα σκηνοθέτη; Πείτε μας για αυτή την προεργασία.
Πιστεύω πως αυτή η προεργασία είναι το παν. Η δουλειά του σκηνοθέτη αρχίζει μήνες, αν όχι χρόνια, πριν από την πρώτη πρόβα. Είναι μεγάλη η ευθύνη του σκηνοθέτη, γιατί βρίσκεται στο πηδάλιο ενός πολύ σύνθετου εγχειρήματος. Μπροστά σε αυτό τον άθλο, ειδικά αν πρόκειται για ένα είδος όπως το αρχαίο δράμα, η μελέτη και η έρευνα είναι τα μοναδικά ουσιαστικά όπλα. Για μένα είναι και μια από τις πιο ευτυχισμένες περιόδους η περίοδος της έρευνας, και ευλογία όταν υπάρχει αρκετός χρόνος γι' αυτήν. Είναι μια ευκαιρία για εμβάθυνση σε ιδέες που μας ενδιαφέρουν, για διεύρυνση των οριζόντων μας αλλά και για να κοιτάξουμε μέσα μας. Δυστυχώς ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένο το θεατρικό 'σύστημα' αυτή τη στιγμή δεν λαμβάνει υπ' όψιν του αυτό τον πολύτιμο χρόνο. Δίνεται έμφαση περισσότερο στην συνεχή παραγωγή παρά στην έρευνα. Αυτό είναι επικίνδυνο γιατί μπορεί να οδηγήσει στην επαναληπτικότητα και την στείρα εμπορευματοποίηση της τέχνης.

Το αρχαίο δράμα πόσο επίκαιρο μπορεί να είναι σήμερα και πόσα ακόμα έχουμε να αντλήσουμε από αυτό;
Η τραγωδία δεν θα σταματήσει ποτέ να είναι επίκαιρη και να κυριαρχεί στο παγκόσμιο ρεπερτόριο για δύο λόγους: αφενός περιέχει κρίσιμους και διαχρονικούς προβληματισμούς πάνω σε κοινωνικά, πολιτικά και φιλοσοφικά θέματα-άρα όσο υπάρχει ελευθερία του λόγου θα υπάρχει θέατρο, και θα υπάρχει αρχαίο δράμα. Αφετέρου, είναι μια μορφή total theatre, μια συνάντηση όλων των τεχνών κάτω από την ομπρέλα της δραματικής τέχνης, που πάντα θα γοητεύει τους καλλιτέχνες του θεάτρου που ενδιαφέρονται να πειραματιστούν με νέες φόρμες.

Υπάρχει μία μερίδα ανθρώπων που δεν αποδέχονται μοντερνίστηκες παρεμβάσεις στο αρχαίο δράμα. Αν και εσείς το έχετε κάνει στην Ιφιγένεια εντούτοις θα ήθελα την άποψή σας.
Νομίζω αυτή η συζήτηση θα έπρεπε να είχε λήξει προ πολλού. Κάθε έργο τέχνης, έτσι και μία παράσταση, πιστεύω πως πρέπει να κρίνεται με γνώμονα το αν επιτυγχάνει το στόχο του και αγγίζει το κοινό του στο συγκεκριμένο χώρο-χρόνο. Δεν πρέπει να κρίνεται σύμφωνα με τις προκαταλήψεις κάποιων για το πώς 'θα έπρεπε' να γίνει. Τώρα το αρχαίο δράμα, ειδικά στην Ελλάδα και στην Κύπρο, προκαλεί ιδιαίτερα έντονα συναισθήματα και συγκρούσεις όσον αφορά το 'πώς πρέπει να γίνεται'. Εν συντομία θα ήθελα να πω δυο πράγματα: ακόμα κι αν μας ενδιέφερε να μιμηθούμε την αισθητική μιας άλλης εποχής, που το θεωρώ παράδοξο, δεν γνωρίζει κανένας πραγματικά το 'πώς πρέπει να γίνεται' το αρχαίο δράμα: η πραγματική μορφή της παράστασης έχει χαθεί για μας. Επιπλέον, η αίσθηση που μου άφησε η δική μου μελέτη και έρευνα, είναι πως επρόκειτο για ένα πειραματικό είδος, που κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π. Χ. εξελισσόταν και άλλαζε, και στη μορφή και στο περιεχόμενο, αντικατοπτρίζοντας τις αλλαγές στη φιλοσοφία, την κοινωνία, την αισθητική, την πολιτική. Πάνω απ' όλα έφερνε το θεατή αντιμέτωπο με τις ρωγμές στο κοινωνικό οικοδόμημα. Αυτό θεωρώ πως πρέπει να κάνει και σήμερα. Τη φόρμα την καθορίζουν αισθητικά ρεύματα της κάθε εποχής και το προσωπικό στίγμα των καλλιτεχνών. Παρόλα αυτά, στο Φανταστικό Θέατρο πάνω απ' όλα μας καθοδηγεί το βαθύτερο νόημα του κειμένου και πάντα ρωτάμε γιατί είναι ανάγκη να ακουστεί αυτό το νόημα στη σύγχρονη εποχή. Η 'Ιφιγένεια' δεν αποτελεί εξαίρεση.

Πως ήταν η καλοκαιρινή εμπειρία του ανεβάσματος του έργου στον συγκεκριμένο χώρο κοντά στη Νεκρή Ζώνη και πως πήρατε αυτό το ρίσκο;
Ήταν ένα ρίσκο που απέδωσε-θα έλεγα ξεπέρασε τις προσδοκίες μας. Οι αρχικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε μέχρι να βρούμε 'σπίτι' για την παράστασή μας μας οδήγησαν στο να εξερευνήσουμε το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της πόλης μας: τη γραμμή κατάπαυσης του πυρός που παραμονεύει παντού. Μάθαμε να ζούμε με αυτήν, αλλά ίσως πρέπει να ξεχάσουμε αυτά που μάθαμε και να ξαναθυμηθούμε ότι αυτή η πληγή υπάρχει ακόμα στην πόλη μας. Αυτή τελικά ήταν μια βασική ιδέα στο έργο. Δημιουργήσαμε μια site-specific παράσταση τραγωδίας, στην οποία την κύρια αφήγηση του έργου συμπλήρωνε η παράλληλη αφήγηση της δικής μας ιστορίας, των δικών μας συναισθημάτων, της δικής μας μνήμης, συλλογικής και προσωπικής, σε σχέση με τον τόπο μας.

"Η ιστορία μας συγκλόνισε, μας ανάγκασε να ακολουθήσουμε βαθιά ψυχολογικά μονοπάτια και να έρθουμε αντιμέτωποι με τη φρίκη που είναι ικανός να δημιουργήσει ο άνθρωπος. Αυτό θέλουμε να μεταδώσουμε και στο κοινό, καθώς και την αναγνώριση των παραλληλισμών με το σήμερα: αυτή η συνειδητοποίηση μακάρι να διαρκέσει και μετά το τέλος της θεατρικής παράστασης

Η παράσταση θα ανέβει τώρα στην αυλή του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου. Διαφοροποιηθήκατε σκηνοθετικά εκεί αφού πλέον δεν θα παίζετε με φόντο την κατεχόμενη Λευκωσία.
Την εμπειρία στην πράσινη γραμμή την κουβαλάει πια η παράσταση στο DNA της… Δηλαδή αυτό που βίωσαν εκεί οι ηθοποιοί θα το φέρουν μαζί τους όπου και να παίξουν. Την ίδια στιγμή, ο χώρος στο Πολιτιστικό Ίδρυμα παρουσιάζει άλλες προκλήσεις και έτσι γίνεται αυτές τις μέρες ένα εργαστήρι ανοιχτό σε μέλη του κοινού, για τη δημιουργία εντονότερης συμμετοχικότητας και διαδραστικότητας κατά τη διάρκεια της παράστασης. Είναι ένα εργαστήρι που στόχο έχει τη συμμετοχή κάποιων θεατών στην παράσταση, ως ένας χορός πολιτών. Είναι ένα πείραμα και ανυπομονώ πολύ να δω το αποτέλεσμα!

Τι σας αφήνει αυτή η θεατρική δουλειά και τι θα θέλατε να περάσει στο κοινό;
Η ιστορία μας συγκλόνισε, μας ανάγκασε να ακολουθήσουμε βαθιά ψυχολογικά μονοπάτια και να έρθουμε αντιμέτωποι με τη φρίκη που είναι ικανός να δημιουργήσει ο άνθρωπος. Αυτό θέλουμε να μεταδώσουμε και στο κοινό, καθώς και την αναγνώριση των παραλληλισμών με το σήμερα: αυτή η συνειδητοποίηση μακάρι να διαρκέσει και μετά το τέλος της θεατρικής παράστασης. Μέσα απ' αυτή τη δουλειά αισθανθήκαμε δέος μπροστά στην ικανότητα του Ευριπίδη να ισοπεδώνει τα 'ασφαλή' και 'σίγουρα' αφηγήματα που επαναλαμβάνουμε στον εαυτό μας, εξαπατώντας τα ίδια μας τα ένστικτα για το καλό και το κακό. Προσπαθήσαμε να εκφράσουμε με θεατρικότητα, με ένα στοιχείο θεάτρου της αφήγησης, την πολυπλοκότητα της αλήθειας πίσω από κάθε κυρίαρχη ιδεολογία, ενώ παράλληλα μείναμε πιστοί σε ένα έντονο ψυχολογικό ρεαλισμό, κυνηγήσαμε τα άκρα, προσπαθήσαμε να ξεπεράσουμε τα όριά μας.

Αναφέρεστε στο δελτίο Τύπου για μία 'άλλη ιστορία'. Ποια είναι αυτή η ιστορία και πως θα την παρουσιάσετε;
Όταν σήμερα λέμε μια ιστορία για ένα νεαρό άτομο που σφαγιάζεται για να γίνει μια επεκτατική, ιμπεριαλιστική εκστρατεία, με επιχείρημα την ανωτερότητα του ενός λαού σε σχέση με τον άλλο, ποια ιστορία λέμε; Θα θέλαμε να περάσει στο κοινό το μήνυμα του Ευριπίδη χωρίς την ωραιοποίηση και το φίλτρο του εθνικισμού που επέβαλαν μεταγενέστερες περίοδοι. Στη δική μας αναβίωση του μύθου θέλουμε να φωτίσουμε ιδιαίτερα αυτή την ιδέα της διαστρέβλωσης της αλήθειας και του ελέγχου της πληροφορίας από τους δυνατούς. Δεν πρέπει ποτέ να επαναπαυόμαστε με την εκδοχή των γεγονότων που μας σερβίρουν, έστω και αν είναι η πιο εύκολη να τη δεχτούμε. Στην παράσταση η εικόνα συμπληρώνει το λόγο ή βρίσκεται σε αντίστιξη με αυτόν, τονίζοντας έτσι την Ευριπίδεια ειρωνεία. Θέσαμε πολλές φορές το ερώτημα στον εαυτό μας: τί γυρεύει ένας γυναικείος χορός από 'ξένες' σε ένα στρατόπεδο; Ποια είναι η δική τους ιστορία; Συμβαδίζει με την κυρίαρχη εκδοχή των γεγονότων; Πώς οδηγείται μια σύγχρονη κοινωνία σε ανθρωποθυσία; Πώς ακριβώς πεθαίνει η Ιφιγένεια; Πώς συνηθίζουμε τη βία λίγο-λίγο, μέρα με τη μέρα, πώς γινόμαστε συνένοχοι στη φρικαλεότητα μέσα από τη σιωπή; Πέρα από το λόγο, οι εικόνες, η κίνηση και οι δυναμικές ανάμεσα στους ρόλους εκφράζουν αυτούς τους προβληματισμούς.

"Δεν πιστεύω στον από μηχανής θεό. Πιστεύω στη συνεχή προσωπική μάχη να μην μας καταπιεί η απάθεια και να μη συνηθίσουμε την αδικία

Οι σημερινοί 'ούριοι άνεμοι' που περιμένουν κάποιοι οδηγούν σε πραγματικές ανθρωποθυσίες. Θα υπάρξει από μηχανής θεός;
Δεν πιστεύω στον από μηχανής θεό. Πιστεύω στη συνεχή προσωπική μάχη να μην μας καταπιεί η απάθεια και να μη συνηθίσουμε την αδικία, την ασχήμια και την εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο.

Αγαπάτε θεωρώ τις αντισυμβατικές παραστάσεις και θεατρικούς χώρους ιδιαίτερα; Γιατί;
Στη δουλειά του Φανταστικού Θεάτρου συχνά η επιλογή του έργου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιλογή του χώρου, γεγονός που καθορίζει και την μορφή της παράστασης. Μια πρακτική ανάγκη, καθώς δεν έχουμε δικό μας θεατρικό χώρο, μετεξελίχθηκε σε καθοριστική αισθητική επιλογή. Όπως και η 'Ιφιγένεια', ο 'Φορτουνάτος' και το 'Μεσοπάτωμα' σχεδιάστηκαν για συγκεκριμένους χώρους που εξέφραζαν το πνεύμα, την ατμόσφαιρα και την εποχή του κειμένου, χωρίς μεγάλες παρεμβάσεις: οι χώροι δηλαδή κουβαλούσαν τη δική τους ιστορία... Δεν είναι ο μόνος δρόμος, αλλά είναι μια κατεύθυνση που απέδωσε μέχρι τώρα. Στη Λευκωσία έχουμε με το μέρος μας το καλό κλίμα και ένα ποικιλόμορφο και εξαιρετικά ενδιαφέρον αστικό τοπίο-άλλωστε δεν είμαστε ο μόνος θίασος που έχει εμπνευστεί από αυτό. Η αντισυμβατικότητα δεν είναι αυτοσκοπός. Το θέατρο από μόνο του είναι θεωρώ μια τέχνη επαναστατική που έχει τη δυνατότητα να βγάλει το θεατή από μια παθητική, ουδέτερη, άνετη κατάσταση μέσα στην οποία είναι απλός καταναλωτής θεάματος. Έτσι κάθε φορά σαν καλλιτέχνης προσπαθώ να αφήσω πίσω μου το οικείο, το εύκολο και το άνετο και να θέσω τον εαυτό μου εκτός 'comfort zone.

Συντελεστές:
Διασκευή/Σκηνοθεσία: Μαγδαλένα Ζήρα
Σκηνικά-κοστούμια: Έλενα Κατσούρη
Μουσική: Αντώνης Αντωνίου
Χορογραφία: Φώτης Νικολάου
Σχεδιασμός Φωτισμού: Καρολίνα Σπύρου
Φωτογραφίες: Σωκράτης Σωκράτους
Διεύθυνση παραγωγής: Χριστίνα Πασχαλίδου
Επί σκηνής: Ειρήνη Ανδρέου, Φώτης Αποστολίδης, Νίκη Δραγούμη, Στέλιος Καλλιστράτης, Βαλεντίνος Κόκκινος, Ανδρέας Παπαμιχαλόπουλος, Παναγιώτα Παπαγεωργίου, Ανδρέας Τσέλεπος.
Συμμετέχουν στο χορό: Βάρσια Αδάμου, Αλεξία Αλέξη, Μαρία Ιακωβίδου, Χρύσα Νικολάου, Ανδρέας Λουκά, Τάριελ Μπερίτζε.

Η "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" σε σκηνοθεσία Μαγδαλένας Ζήρα αναβαίνει την Πέμπτη 21 Σεπτεμβρίου στο Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου στις 21.00. Πληροφορίες: 22128157.
Είσοδος ελεύθερη.