"Το έργο μας υπενθυμίζει τις πραγματικότητες που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε"

Δημοσιεύτηκε στις 03 Οκτωβρίου 2019

Φωτογραφίες: Κυριάκος Χριστοδουλίδης 

Η σκηνοθετική δουλειά του Αιμίλιου Χαραλαμπίδη ξεχωρίζει για την μικροσκοπική παρατήρηση της ανθρώπινης ψυχή και της συνύπαρξης της μέσα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον. Η σκηνοθετική του ματιά και η ευαισθησία στην προσέγγιση του έργου της Νίκης Μαραγκού ‘Αφηγήσεις Γυναικών’ μας έκαναν να μιλάμε για μία από τις καλύτερης παραστάσεις εκείνης της δουλειάς. 

Πρόσφατα συναντήθηκαν οι δρόμοι του με τον Κώστα Μαννούρη για το νέο του έργο ‘Ύπερος’ που έλαβε μέρος στην 1η Μπιενάλε Λάρνακας και σε λίγες μέρες, στις 11 Οκτωβρίου θα δούμε μία ακόμη δουλειά του στο Θέατρο Διόνυσος. Αυτή τη φορά ο Αιμίλιος Χαραλαμπίδης βρίσκεται στο διπλό ρόλο μεταφραστή και σκηνοθέτη για το σύγχρονο θεατρικό έργο «Πνεύμα» (W;t) της Αμερικανίδας Margaret Edson. 

Μίλησέ μας για αυτό το έργο και εξήγησέ μας τον τίτλο του, «Πνεύμα» (W;t).
Το έργο γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από την Αμερικανίδα Margaret Edson, μια νεαρή τότε δασκάλα, που έκανε την πρακτική της σε ένα νοσοκομείο με ασθενείς με καρκίνο και AIDS. Αρχικά ανέβηκε σε διάφορες σκηνές στην Αμερική και σταδιακά, αλλά σταθερά γνώρισε επιτυχία, μέχρι την αναγνώριση της αξίας του με το βραβείο Pulitzer το 1999.

To «Πνεύμα» παρακολουθεί την πορεία της Βίβιαν Μπέαρινγκ, καθηγήτριας της Αγγλικής Λογοτεχνίας, η οποία εν όψει της τελικής της ασθένειας, προσπαθεί να επανατοποθετηθεί επάνω στις πραγματικές αξίες της ζωής, να αποβάλει τις αντιστάσεις της απέναντι στην ανθρωπιά και την καλοσύνη και να αφήσει τον εαυτό της να γίνει ένα ανθρώπινο ον, να αγαπήσει δηλαδή την ίδια τη ζωή, με τις αδυναμίες και τις ατέλειές της. 

Το «πνεύμα», η ευστροφία, η οξύτητα σκέψης, η οξύνοια δηλαδή, χαρακτηρίζουν τα Ιερά Σονέτα του ποιητή της μεταφυσικής σχολής, Τζον Ντανν, που ασχολούνται με τα βασικά φιλοσοφικά ερωτήματα: της ζωής, του θανάτου και του θεού. Η Βίβιαν, ως ειδικός στην ανάλυση αυτών των ποιημάτων, θεωρείται αυθεντία στον χώρο της ακαδημίας. Καλείται τώρα να αποδείξει όλα όσα γνωρίζει για αυτό το θέμα σε πρακτικό επίπεδο. Η θεωρία όμως δύσκολα μετατρέπεται σε πράξη. 

Αυτό το πνεύμα, η εξυπνάδα δηλαδή, αντανακλάται σε όλο το έργο, στον τρόπο δηλαδή με τον οποίο είναι δομημένο, πολύ καλά ισορροπημένο, θα έλεγα, μεταξύ δύο παράλληλων παραμέτρων: της επιστήμης της λογοτεχνίας και της ιατρικής επιστήμης και συγκεκριμένα της ογκολογίας. Ενώ και οι δύο επιστήμες κινούνται και ερευνούν για τον άνθρωπο, αυτό που εντοπίζεται στους εκάστοτε εκπροσώπους των δύο χώρων και στις δύο περιπτώσεις, είναι η απουσία της πραγματική αγάπης για τον άνθρωπο.

Τι ήταν αυτό που σε έκανε να θέλεις να σκηνοθετήσεις αυτό το έργο;
Η αμεσότητα, με την οποία είναι γραμμένο το έργο, η εξυπνάδα του που είναι διάχυτη, η θεματολογία του, που αγγίζει τον καθένα από εμάς, οι πολύ γλαφυροί χαρακτήρες που συγκρούονται και συνθέτουν με αυτό τον τρόπο ένα δραματουργικά ολοκληρωμένο αποτέλεσμα, αλλά κυρίως η συγκίνηση που μου δημιούργησε, όταν το συνάντησα για πρώτη φορά.

Πού εστίασες την προσοχή σου σκηνοθετώντας αυτή την παράσταση και γιατί; Τι σε προβλημάτισε περισσότερο; 
Η σκηνοθεσία ακολουθεί το πυκνό σε περιεχόμενο και νοήματα κείμενο, άρα κινούμαστε σε ένα απλό μονοπάτι αντιμετώπισης του έργου, χωρίς οποιαδήποτε άλλα στοιχεία που θα παρεμπόδιζαν τη συγκέντρωση του θεατή. Ένα άλλο στοίχημα βέβαια, είναι η αποφυγή της μελοδραματικότητας, λόγω της θεματικής του έργου. Αυτό όμως μπορεί να ελεγχθεί πλήρως, γιατί το έργο δομείται με φοβερή ισορροπία, μεταξύ συναισθηματικών, σκληρών μερικές φορές, αλλά ακόμη και κωμικών σκηνών.

Διαβάζω στο δελτίο τύπου ότι στο έργο αμφισβητείται ο δογματικός φόβος περί θανάτου. Μίλησέ μας για αυτό.
Ο Τζον Ντανν, μέσα από τα ποιήματά του τολμά να μιλήσει απευθείας στον θεό και να τον προκαλέσει/παρακαλέσει να ξεχάσει τα αμαρτήματά του δείχνοντας την ίδια στιγμή ευσπλαχνία και έλεος απέναντί του. Αυτή η απαίτηση, την εποχή που διατυπώνεται, αποτελεί βλασφημία απέναντι στο δόγμα, που πιστεύει στην μετά θάνατον συγχώρεση. Ο ποιητής ζητά από τον θεό να ξεχάσει, για να μπορέσει έτσι να ζήσει μια ζωή χωρίς τον φόβο της λύτρωσης, χωρίς την αγωνία της κολάσεως. Χωρίς την ενοχή. 

Σε ένα κομβικό επίσης σημείο του έργου, ο Ντανν απευθύνεται στον ίδιο τον θάνατο και τον εκμηδενίζει, αποκαλώντας τον ανίκανο να σταθεί στο ύψος των περιγραφών που του αποδίδονται από την θρησκευτική παράδοση, γιατί απλώς είναι ένα πέρασμα, μια ανάσα, ένα κόμμα: από την ζωή, στην αιώνια ζωή. Με αυτό τον απλό, ίσως και ύποπτα απλό τρόπο, διαγράφονται τερατώδεις φόβοι περί θανάτου και ανοίγονται με φως οι πύλες της αιωνιότητας. Το έργο αποτελεί έναν ύμνο για τη ζωή, το έργο προτείνει τη λύτρωση με την έκβασή του, δίνει θάρρος και ελπίδα. Σε όλους.

Πέραν από σκηνοθέτης είσαι και ο μεταφραστής του έργου. Τι σε δυσκόλεψε περισσότερο στην μετάφραση και γιατί;
Η μετάφραση από μόνη της είναι μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία, αλλά ταυτοχρόνως και μια πολύ δημιουργική πορεία. Η μετάφραση έγινε πριν πάρα πολλά χρόνια, αλλά την επιμελήθηκα ξανά πριν τις δοκιμές. Βεβαίως, έγιναν οι απαιτούμενες αλλαγές την στιγμή της ανάγνωσης και της ανάλυσης του κειμένου. Η μετάφραση παρουσίαζε αρκετές δυσκολίες λόγω της συγκεκριμένης ορολογίας, που χρησιμοποιείται στην περίπτωση του λόγου της πρωταγωνίστριας (επειδή είναι καθηγήτρια λογοτεχνίας κάνει ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας), αλλά και της αποκλειστικά ιατρικής ορολογίας, που ακούγεται από τους χαρακτήρες που υποδύονται το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Η μεγαλύτερη όμως δυσκολία προέκυψε στη μετάφραση των ποιημάτων του Ντανν, που τα νοήματα προσπαθούσαν να ισορροπήσουν με τον στίχο.

Τι θα ήθελες να αφήσει στον Κύπριο θεατή φεύγοντας η συγκεκριμένη παράσταση;
Πέραν από τη συγκίνηση που το έργο προκαλεί, η ιστορία της Βίβιαν μας υπενθυμίζει τις πραγματικότητες που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε σε κάποιες στιγμές της ζωής μας, όλοι ανεξαιρέτως. Η περιπέτεια της Βίβιαν εξερευνά διλήμματα και αγωνίες που δεν μπορούν να ξεπεραστούν εύκολα. Το θέατρο είναι μια τέχνη ταύτισης. Από τη στιγμή που μιλά την αλήθεια, ίσως τότε και μόνο τότε, οι θεατές να αποτολμήσουν μια μετακίνηση προς αυτήν.  Έστω και ένα μικρό βήμα. Το έργο δεν δίνει λύσεις, προσφέρει όμως μια ελπιδοφόρα κατάληξη, που ίσως να λειτουργήσει ως βάλσαμο στις ψυχές αυτών που θα παρακολουθήσουν την παράσταση.

Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί : Πόπη Αβραάμ, Ιωάννα Σιαφκάλλη, Δημήτρης Αντωνίου, Μυρσίνη Χριστοδούλου, Ηρόδοτος Μιλτιάδους, Μάρκος Καλλής  Ναταλία Παναγιώτου.
 

Info:
Ο Αιμίλιος Χαραλαμπίσης σκηνοθετεί την παράσταση "Πνεύμα" στο Θέατρο Διόνυσος που κάνει πρεμιέρα την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου.
Τακτικές παραστάσεις (Λευκωσία): Παρασκευή & Σάββατο 20.30 και Κυριακή 18.30 μέχρι 10 Νοεμβρίου.
Λεμεσός: Θέατρο Ριάλτο 7 Νοεμβρίου 20.30.
Εισιτήρια: 15 ευρώ/κανονικό, 12 ευρώ/ μειωμένο
Κρατήσεις: 22818999 & 99621845.