Ο Μιχάλης Πιερής μας υπενθυμίζει ότι "ο βασιλιάς είναι γυμνός"

Δημοσιεύτηκε στις 02 Οκτωβρίου 2013

Τι κι αν παρεξηγήθηκε που μίλησε για ολβίους. Τι κι αν κάποιοι ταράχτηκαν όταν μας υπενθύμισε ότι "ο βασιλιάς είναι γυμνός". Τι κι αν ανέκαθεν τον χαρακτήριζαν συγκρουσιακό. Ο Μιχάλης Πιερής παράγει πολιτισμό και το Φεστιβάλ της Αξιοθέας είναι η πιο τρανή απόδειξη.

Συναντηθήκαμε στη Χρυσαλινιώτισσα, στο Αρχοντικό της Αξιοθέας. Εκεί όπου στεγάζεται το Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κύπρου και εκεί όπου τα τελευταία 16 χρόνια πραγματοποιείται ένα από τα πιο σοβαρά και πιο "δυνατά" πολιτιστικά φεστιβάλ του νησιού, μέσα από το οποίο μάλιστα ο ίδιος μάς προτείνει πράγματα που κανείς άλλος δεν τολμά, προφανώς γιατί δεν θα επιφέρουν το μεγάλο εμπορικό κέρδος. Τον πέτυχα να προγευματίζει παραδοσιακά, εξ ου και μου ζήτησε ευγενικά να τον περιμένω για 2-3 λεπτά. Άρπαξα την ευκαιρία και χάζευα τριγύρω στο γραφείο. Ζήλεψα γιατί ο χώρος εργασίας τού Μιχάλη Πιερή είναι γεμάτος ενέργεια. Από τη μια τα εκατοντάδες βιβλία στην επιβλητική βιβλιοθήκη και από την άλλη οι μορφές των Βασίλη Μιχαηλίδη, Κώστα Μόντη, Διονύσιου Σολωμού, αλλά και τα χαρακτικά του Χαμπή που κοσμούν τους τοίχους, σε συνδυασμό και με την παρουσία της Ρωξάνης, του συμπαθέστατου σκυλιού του, που, όπως o ίδιος λέει, τον συντροφεύει συνεχώς και του δίνει συχνά ηρεμία και πίστη σε πολλά μικρά πράγματα της ζωής, δημιουργούν ένα άκρως δημιουργικό περιβάλλον. Είναι απ’ εκεί μέσα που προκύπτει το πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα της Αξιοθέας. Εκεί επιλέγονται τα σχήματα και οι καλλιτέχνες. Εκεί κατάλαβα κι εγώ πόσο σπουδαίος άνθρωπος και λόγιος είναι ο πανεπιστημιακός και καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, Μιχάλης Πιερής.

16 χρόνια μετά, τι θα λέγατε πως έχετε καταφέρει μέσω του φεστιβάλ;

Η Αξιοθέα είναι σαν ένας αυτόνομος πανεπιστημιακός χώρος. Είναι ωσάν ένα άλλο πανεπιστήμιο μες στο Πανεπιστήμιο. Ξεκινήσαμε από το ιδρυτικό άρθρο του νόμου του Πανεπιστημίου, που λέει ότι το πανεπιστήμιο οφείλει να παρέμβει και στον πολιτισμό, καλλιεργώντας μάλιστα τις κουλτούρες του τόπου κ.λπ., αλλά βάλαμε παράλληλα και κάποιους στόχους. Πρώτο, να είμαστε διερευνητικοί, τόσο στο θεατρικό εργαστήρι όσο και στο φεστιβάλ. Θέλουμε επίσης να έχουμε κριτήρια ώστε να μπορούμε να απαντήσουμε σε ερωτήματα τύπου "γιατί επέλεξες τον τάδε", "γιατί φέρνεις συχνά τον Ψαραντώνη" ή "γιατί ‘έκοψες’ τον δείνα". Έχουμε θεματική στόχευση, προσπαθώντας πάντα να υπάρχει ένας συγκεκριμένος λόγος, ώστε το κοινό μας να λέει "κατανοούμε γιατί γίνεται αυτή η συναυλία απόψε εδώ". Έχουμε επιπλέον κάποια κριτήρια επιλογής. Επίσης, θέλουμε νέα σχήματα. Δίνουμε μεγάλη σημασία στα νέα σχήματα, τους νέους καλλιτέχνες που θέλουμε να τους ενθαρρύνουμε. Αλήθεια, ποιος θα έφερνε στην Κύπρο το νεανικό σχήμα o/f [or] –με τους έξι ξένους διδακτορικούς φοιτητές οι οποίοι κάθισαν και δούλεψαν πάνω στην παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας και της Κύπρου, φιλτράροντάς την όμως μέσα από την jazz και την ηλεκτρονική μουσική–, αν δεν τους έφερνε η Αξιοθέα;

Θα έλεγε κανείς, όμως, πως έχετε κάποιες «εμμονές» και αναφέρομαι σε παραστάσεις όπως "Το άσμα του γιοφυριού" ή "Το Χρονικό της Κύπρου" του Λεοντίου Μαχαιρά, αλλά και σε καλλιτέχνες όπως ο Ψαραντώνης ή οι Χαΐνηδες που επιστρέφουν συχνά στο Αρχοντικό.

Όσον αφορά στις παραστάσεις, πράγματι 16 χρόνια τώρα έχουμε κάνει μόνον 8 παραστάσεις. Όταν κάνεις, όμως, το "Χρονικό της Κύπρου" του Λεοντίου Μαχαιρά, το οποίο δεν είναι θεατρικό έργο αλλά το σημαντικότερο έργο της Κυπριακής Γραμματείας, το οποίο όμως εμπεριέχει κρυμμένο θέατρο, έργα σαν κι αυτό δύσκολα ανεβαίνουν και δύσκολα κατεβαίνουν. Το ίδιο συμβαίνει και με το "Άσμα του γιοφυριού", τον "Ερωτόκριτο" και τον "Βασίλη Μιχαηλίδη". Πρόκειται στην ουσία για τη μελέτη των θησαυρών της Κυπριακής και της Νεοελληνικής Γραμματείας γενικότερα. Από τη στιγμή που κάθε φορά που τα παρουσιάζουμε η Αξιοθέα γεμίζει με καινούργιο κόσμο, με καινούργιους φοιτητές, αλλά και τους φανατικούς φίλους της που έρχονται ξανά και ξανά, αυτό δεν μπορείς να μην το σεβαστείς. Γιατί να επιλέξω ένα ξένο έργο, επειδή έχει γίνει επιτυχία στο εξωτερικό; Εμείς έχουμε στο μυαλό μας ένα ιδεατό ρεπερτόριο των δικών μας, των ελληνικών θησαυρών, στο οποίο εκτός απ’ ό,τι έχουμε κάνει, ανήκουν κι αυτά που θέλουμε να κάνουμε. Δηλαδή έναν Λιπέρτη (που ήδη δουλεύεται), έναν Άγγελο Σικελιανό, μια κωμωδία του αναγεννησιακού ελληνικού θεάτρου (δηλαδή του Κρητικού Θεάτρου της Ακμής), τον "Φορτουνάτο" για παράδειγμα ή τον "Στάθη" όπου ο ομώνυμος ήρωας είναι Κύπριος. Θέλουμε ακόμη να ανεβάσουμε ένα σημαντικό έργο του Χριστόδουλου Γαλατόπουλου (αλήθεια, ποιος ξέρει ότι ο Γαλατόπουλος, ο θρυλικός δήμαρχος της Πάφου που φυλακίστηκε από τους Άγγλους για τέσσερα χρόνια, γιατί είχε ανάμειξη στα Οκτωβριανά, μας έχει αφήσει ένα καταπληκτικό έργο, το «Παγκόσμιο Άσμα», που αποτελεί μια προσπάθεια αναβίωσης του αρχαίου δράματος με βάση την ιστορία της Κύπρου;). Σε ό,τι αφορά, τώρα, στους καλλιτέχνες, ίσως φαίνεται μια μεγάλη εμμονή στους Ευαγόρα Καραγιώργη και Ψαραντώνη, αλλά και σε μικρότερη κλίμακα στους Χειμερινούς Κολυμβητές, στους Χαΐνηδες, στον Σιγανίδη, στον Βόμβολο και τη Σαβίνα Γιαννάτου. Με όλους αυτούς συνδεόμαστε με μια ιδιαίτερη σχέση σε πολλά επίπεδα. Πριν απ’ όλα, η παρουσία τους δίνει εκείνο το κύρος που μ’ ενδιαφέρει, γιατί στηρίζεται στις ίδιες αξίες που κι εμείς πρεσβεύουμε. Επιπλέον, για ορισμένους από αυτούς αισθάνομαι μιαν ευγνωμοσύνη γιατί στήριξαν με την παρουσία τους την Αξιοθέα κατά το δύσκολο διάστημα της διαμόρφωσης. Απ’ εκεί και πέρα υπάρχουν σχήματα και καλλιτέχνες που πληρούν τα κριτήριά μας, δηλαδή δεν είναι μέσα στη νόρμα της καθαυτό εμπορικής στόχευσης, έχουν ένα όραμα το οποίο μπορείς να το δεις στο στίχο τους, στη μουσική, στην προσπάθεια να ανανεωθούν, στη συγκρουσιακή τους σχέση με κατεστημένες καταστάσεις… Ή άλλα που αναζητούν το σπάνιο σε ποικίλες κουλτούρες (όπως για παράδειγμα ο πρωτεϊκός Στέφαν Μίκους).

Πώς θα σκιαγραφούσατε το κοινό της Αξιοθέας;

"Οι φίλοι της Αξιοθέας" αποτελούνται από ένα κράμα "παιδιών φανατικών για γράμματα", και όπως έλεγε ο Καβάφης για μια ομάδα "νέων της Σιδώνος", από φιλότεχνους νέους, από μεσόκοπους και ηλικιωμένους που έχουν μια καλή παιδεία και πλούσιες καλλιτεχνικές εμπειρίες, αλλά και από άτομα «ψαγμένα» που χόρτασαν από άλλα πράγματα και ψάχνουν το ποιοτικό, οι οποίοι προέρχονται από ποικίλους χώρους, είναι γιατροί, αρχιτέκτονες, βιβλιοπώλες, επαγγελματίες, ανάμεσά τους και αρκετοί καλλιτέχνες. Πολύ σημαντική είναι και η μικρή "μαγιά" φοιτητών, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνδέονται με τις τέχνες (ο ένας παίζει μουσική, ο άλλος ζωγραφίζει), ή ακόμη και εκείνη η ομάδα νέων που δεν αρέσκεται στον τρόπο ζωής του μέσου Κυπρίου, αυτοί που δεν είναι απαθείς σε ό,τι συμβαίνει γύρω τους, που κάτι επιτέλους τους «ενοχλεί»…

Είναι φορές που έχετε την αγωνία μήπως βρεθείτε μπροστά σε άδειες κερκίδες;

Όχι. Πρώτον γιατί πάντα έχουμε ικανό κόσμο που δημιουργεί την αίσθηση μιας ζεστής παρουσίας, καθώς το θεατράκι μας δεν είναι μεγάλο. Μπορεί δηλαδή να φιλοξενήσει μέχρι και 200 άτομα το πολύ. Έτυχε βέβαια σε κάποιες, ελάχιστες περιπτώσεις, να έχουμε λίγο κόσμο, ας πούμε 40-50 άτομα. Αυτό που αν το δει κανείς συμβατικά, σημαίνει αποτυχία, σε μας δεν είναι, γιατί ο χώρος μας λειτουργεί και ως μια αυλή ενός σπιτιού, όπου μια σύναξη έστω και 50 ατόμων δημιουργεί μιαν όμορφη ατμόσφαιρα.

Είστε ευχαριστημένος από την ανταπόκριση των Κυπρίων στο φεστιβάλ, έπειτα και από την κατάσταση που δημιουργήθηκε εξαιτίας των ανέλπιστων αποφάσεων τού Eurogroup;

Φέτος, σε μια χρονιά όπου όλα μειώνονται, η Αξιοθέα είχε τη μεγαλύτερη προσέλευση από κάθε άλλη χρονιά και μια πιο έντονη και πιο θερμή ανταπόκριση. Αυτό το ερμηνεύω ως μια ένδειξη πως ο κόσμος δείχνει ότι θέλει να σταθεί δίπλα στην Αξιοθέα. Αντί, δηλαδή, λόγω της κρίσης να "χαθεί", δίνει μια παρουσία.

Δεν ανησυχείτε μήπως η Αξιοθέα εξελιχθεί σε trend, γίνει δηλαδή ένας χώρος όπου θα "κουλιάσουν" κάποιοι, απλώς και μόνο γιατί όλα τα υπόλοιπα έχουν κορεστεί;

Το να "κουλιάσουν" για μένα είναι καλό. Να νιώθουν, δηλαδή, ότι η Αξιοθέα είναι μια φωλιά και δική τους. Το θέμα είναι αυτό το στοιχείο (ότι έχει εξασφαλιστεί ένα μόνιμο κοινό) να μην επηρεάσει καθόλου τις δικές μας επιλογές ως προς το τι τους προσφέρουμε.

Υπάρχουν πνευματικοί άνθρωποι στις μέρες μας που μπορούν να μας βγάλουν από το τέλμα; Και αν ναι, πού είναι;

Δεν είναι τους πνευματικούς ανθρώπους που πρέπει να ψάχνουμε, αλλά αυτούς που έχουν αξίες και διακρίνονται για την εντιμότητα στη δουλειά τους. Ο καθείς σε αυτό που ετάχθη. Μπορεί να είναι δάσκαλος, δημοσιογράφος, κτίστης, καλλιτέχνης, ιερέας, υπάλληλος, επιχειρηματίας. Αν κάνει τίμια τη δουλειά του, τότε τον χρειάζεται ο τόπος. Προσωπικά, λόγω επαγγέλματος, γνωρίζω πολλούς «πνευματικούς ανθρώπους» οι οποίοι όχι μόνο δεν είναι κατάλληλοι για να οδηγήσουν τον τόπο σε μιαν έξοδο από την κρίση, αλλά, απεναντίας, αποτελούν και αυτοί μέρος του «τέλματος» στο οποίο αναφερθήκατε.

Εσείς προσωπικά τι συναισθήματα είχατε εκείνες τις μέρες του Μαρτίου, όπου οι περισσότεροι αισθανόμασταν ανασφάλεια, φόβο και διακατεχόμασταν από οργή και πανικό;

Πανικό δεν ένιωσα. Ένιωσα μια περίεργη χαρά, όχι όμως χαιρεκακία. Οργή ένιωσα και είμαι και σήμερα οργισμένος. Είναι μεν μια τραγωδία για τον τόπο, δεν είναι όμως μεγαλύτερη από την τραγωδία του 1570-’71, οπότε η Κύπρος καταλήφθηκε ολόκληρη από τους Οθωμανούς ή από την τραγωδία του 1974, όταν η Κύπρος μοιράστηκε στα δύο από τους Τούρκους εισβολείς και ξεριζώθηκε ο μισός πληθυσμός από τα σπίτια του. Τώρα, εκείνο που είδα, εκτός από την αδικία προς εκείνους που δεν είχαν σχέση με το πλιάτσικο, ήταν κόσμο που αποζητούσε την αλήθεια. Παρόλο που η κρίση αυτή κανονικά θα έπρεπε να οδηγήσει σε μια επανάσταση, κάτι που δεν έγινε, είδα πολύ κόσμο να κουβεντιάζει επιτέλους επί της ουσίας για το τι έφταιξε. Χάρηκα γιατί είδα κόσμο να έχει αγωνίες και απορίες, ενώ άρχισαν να αντιλαμβάνονται και πόσο άθλιοι ήταν όλοι αυτοί τους οποίους εμπιστεύονταν. Ότι, δηλαδή, "ο βασιλιάς ήταν γυμνός", όπως λέω και στο σημείωμα που συνοδεύει το πρόγραμμα του φετινού φεστιβάλ. Και επειδή κάποιοι παρεξηγήθηκαν, να πω πως όλα αυτά δεν τα έγραψα τώρα. Ένα χρόνο αφότου ήρθα στην Κύπρο (σ.σ. 20 χρόνια πριν) έγραψα το ποίημα "Άρρωστη Νήσος" στο οποίο μιλώ όπως ακριβώς μίλησε και ο Γιώργος Φιλίππου Πιερίδης στο "Ο καιρός των ολβίων", ο οποίος αποκαλεί "κοπρίτες" όλους αυτούς τους βολεμένους της κυπριακής κοινωνίας, οι οποίοι ζουν εις βάρος ακόμη και της ύπαρξης της ίδιας της πατρίδας τους. Είναι αυτός ο κόσμος που δυστυχώς προτιμά να ζει μια ζωή δανεική και όχι μια ζωή που να του ταιριάζει σε όλα τα επίπεδα βάσει των δυνατοτήτων του. Δυστυχώς τις τελευταίες δεκαετίες κάποιοι νόμιζαν ότι είχαν γίνει σπουδαίοι, επειδή με βάση τις κλεψιές και τις ληστείες ένιωθαν άτρωτοι. Αλλά δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν ότι έχασαν το σημαντικότερο: την ίδια τη ζωή τους. Έτσι, ζούσαν μια ζωή ξένη. Υποδύονταν τους πλουσίους, αλλά δεν ήταν πλούσιοι. Απλώς έκλεβαν τον τόπο, αφού τελικά, όπως αποδείχτηκε, όλα τα υπάρχοντά τους δεν είχαν γίνει με τίμιο μόχθο, ήσαν απλώς προϊόντα κλοπής και ληστείας.

Η ευθύνη για όλο αυτό είναι αποκλειστικά δική μας;

Όσο κι αν έχουμε μεγάλη ευθύνη, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην ανάλυσή μας, ώστε να μη χάσουμε το ευρύτερο πλαίσιο. Να μην καταλήξουμε δηλαδή στο "Σύνδρομο της Στοκχόλμης" (να υποστηρίζουμε δηλαδή ή να θεωρούμε σωτήρες τους μεγάλους υπεύθυνους για την κατάντια μας), ούτε βεβαίως να κάνουμε χαρακίρι. Το λέω αυτό γιατί όντως πιστεύω πως υπάρχουν σχεδιασμοί σε μεγάλα κέντρα αποφάσεων για να κατακτηθούν οι μικρές χώρες με μια νέου τύπου πολεμική μηχανή, όχι την παραδοσιακή (με κανονικό πόλεμο), αλλά με το στραγγαλισμό της οικονομίας μας και τη ληστεία των πλουτοπαραγωγικών μας πηγών.

Και τώρα πού θα βρούμε "αποκούμπι";

Πρέπει να επιστρέψουμε σε ριζιμιές αξίες. Να γίνουμε ξανά μια κοινωνία με αλληλεγγύη και αξιοπρέπεια.

Κατά καιρούς σας έχουν αποκαλέσει συγκρουσιακό; Σας ενοχλεί αυτός ο χαρακτηρισμός;

Όχι, απεναντίας. Γιατί πιστεύω ότι κάτι από τη στάση μου τους ενοχλεί. Γενικά, χαίρομαι όταν ακούω να με κατηγορούν διάφοροι, κυρίως όσοι δεν ξέρουν ή δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τον τρόπο και το είδος της δουλειάς μου. Δεν θέλω επαίνους. Δηλαδή τι, να με επαινέσει το κατεστημένο; Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είμαι συγκρουσιακός όπως το εννοούν αυτοί. Απλώς είμαι αυστηρός με τον εαυτό μου, γι’ αυτό απαιτώ και οι άλλοι να σέβονται ένα έργο που προκύπτει μέσα από μιαν αυστηρή προσήλωση σε ορισμένες αξίες. Όταν κάποιος δεν σέβεται τις αξίες ενός έργου που στην πραγματικότητα βοηθά τον τόπο, τότε, σε όποια θέση και αν βρίσκεται αυτός, δεν θα διστάσω να του ασκήσω κριτική. Ακριβώς επειδή δεν έχω λόγους να αποσιωπώ την κριτική μου σκέψη. Ούτε βουλευτής ενδιαφέρομαι να γίνω ούτε πλούσιος. Αν είσαι, λοιπόν, ελευθερωμένος από διάφορες τέτοιες επιθυμίες και φιλοδοξίες, τότε μπορείς να ασκείς ελεύθερα το λειτούργημά σου. Μπορείς να καταθέτεις ελεύθερα τη γνώμη σου αλλά και να ασκείς κριτική όπου κρίνεις ότι αυτό επιβάλλεται, είτε για την προστασία του δημόσιου συμφέροντος είτε για την προστασία του οφέλιμου ιδιωτικού σου χρόνου.

Ο Οκτώβριος στην Αξιοθέα

Μια ξεχωριστή θεματική ενότητα, με άξονα τη μουσική και λογοτεχνική παράδοση της Κρήτης, συνθέτουν οι τέσσερις τελευταίες παραστάσεις του Φεστιβάλ της Αξιοθέας. Η αρχή γίνεται με την εννεαμελή μπάντα των Χαΐνηδων (10/10), μια ιδιαίτερη ομάδα, ένα ανοιχτό σύνολο, το οποίο ανακαλύπτει μουσικούς δρόμους από την Κρήτη ως τη Μικρά Ασία και από την Ανατολή πάλι πίσω στα Βαλκάνια! Δύο μέρες αργότερα, τη σκυτάλη παίρνουν οι Trio Daulute (12/10), παρουσιάζοντας μια ξεχωριστή πρόταση για την ερμηνεία της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Με έντονο το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, το τρίο προσεγγίζει τα μουσικά ιδιώματα της Κρήτης, του Αιγαίου και της Μικράς Ασίας, αντλώντας όμως θέματα και από άλλες μουσικές παραδόσεις. Στις 16 του μήνα, ανεβαίνει ξανά η θεατρική παράσταση του "Ερωτόκριτου" από το Θ.Ε.ΠΑ.Κ., με αφορμή τη συμπλήρωση 300 χρόνων από την πρώτη έντυπη έκδοση του κορυφαίου έργου του Βιτσέντζου Κορνάρου (Βενετία 1713). Το φεστιβάλ ρίχνει αυλαία με τον ανεπανάληπτο Ψαραντώνη (17/10), ο οποίος μαζί με όλο το "Ξυλουρέικο" παρουσιάζει μια άκρως μυσταγωγική συναυλία, μια παράσταση που αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, εμπειρία ζωής!

Αρχοντικό Αξιοθέας, παλιά Λευκωσία. Πεμ 10/10, Σ 12/10, Τετ 16/10, Πεμ 17/10, 20.30, €10 & €5. Πληρ. 22894531-2.