H Παναγία σε 35 γνωστές-άγνωστες ονομασίες και εκκλησίες στην Κύπρο

Δημοσιεύτηκε στις 11 Αυγούστου 2020

Αμέτρητα είναι τα ονόματα, ή "Θεοτοκωνύμια" όπως λέγονται, που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία. Μέχρι στιγμής υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 500 σε ολόκληρο τον κυπριακό και ελλαδικό χώρο. Άλλα βγαλμένα από ύμνους, άλλα από τον τόπο που βρίσκεται κάποιος Ναός ή Μοναστήρι κι άλλα εξαιτίας του τρόπου που έχει αγιογραφηθεί.

Η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση. Μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και της Κύπρου. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια. Σε κάθε γωνιά της Κύπρου, είτε στα ορεινά είτε παραθαλάσσια, στην κατεχόμενη αλλά και ελεύθερη Κύπρο απαντώνται εφευρετικά και παράξενα ονόματα της Παναγίας.

Με αφορμή τον Δεκαπενταύγουστο και την Κοίμηση της Θεοτόκου συγκεντρώσαμε 33 γνωστούς και άγνωστους ναούς και μαζί ονόματα της Παναγίας σε όλη την Κύπρο.

1. Παναγία Παλουριώτισσα
Πρόκειται για ένα μικρό αρχαίο ναό της Παναγίας στο ομώνυμο προάστιο της Λευκωσίας. Λίγα πράγματα είναι γνωστά για το ναό αυτό. Λέγεται ότι την εικόνα αυτή της Παναγίας την έκρυψαν τον καιρό των διωγμών από φόβο οι χριστιανοί μέσα σ' ένα αγκαθωτό θάμνο που στην κυπριακή διάλεκτο ονομάζεται παλλούρα εξ ου και η ονομασία Παλουριώτισσα. Μετά από χρόνια την βρήκαν κάποιοι μοναχοί που ίδρυσαν μοναστήρι και την τοποθέτησαν στο καθολικό του. Το πιο πιθανό είναι ότι ο αρχαίος ναός που σώζεται είναι το καθολικό της μονής. Με το κύλισμα των χρόνων άγνωστο πώς και γιατί η μονή διαλύθηκε. Σήμερα είναι απλώς ενοριακός ναός. Γύρω από αυτόν το ναό δημιουργήθηκε χωριό και μετά την παρέλευση αρκετού χρόνου μετατράπηκε σε αστική περιοχή. Ο οικισμός της Παλουριώτισσας βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στην διαχωριστική γραμμή με τα Κατεχόμενα. Αργότερα χτίστηκε και δεύτερος μεγάλος ναός αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Χάριν της ιστορίας αναφέρουμε ότι απ' αυτό το ναό της Ευαγγελίστριας όπως είναι γνωστό κηδεύτηκε ο εθνάρχης Μακάριος τον Αύγουστο του 1997.

2. Παναγία Μακεδονίτισσα
Ενοριακός ναός της Παναγίας στην ομώνυμη συνοικία της Λευκωσίας. Στους αγρούς της περιοχής αφθονούσε το φυτό μακεδονήσι δηλ. ο μαϊντανός εξ ου και η ονομασία αυτή.

3. Παναγία Παραμυθία
Η εικόνα της Παραμυθίας βρίσκεται τοποθετημένη στο καθολικό της μονής Κύκκου. Η παράδοση αναφέρει πως βρισκόταν αλλού, αλλά όταν ο ναός της καταστράφηκε μεταφέρθηκε στον Κύκκο. Παραμυθία σημαίνει παρηγοριά και φέρει αυτό το όνομα διότι είναι ζωγραφισμένη κατά τον ίδιο τρόπο σαν την Παραμυθία του Αγίου Όρους . Η Παναγία έχει το πρόσωπο της στραμμένο αριστερά, ενώ κρατεί το χέρι του Υιού της μπροστά στο στόμα Tης. Η Παραμυθία του Αγίου Όρους είχε άλλη μορφή, αλλά κατόπιν ενός θαύματος πήρε αυτή την ονομασία. Κάποτε στο Άγιο Όρος θα εισέβαλαν πειρατές. Προτού ακόμα εισβάλουν ένας μοναχός άκουσε μια φωνή από την εικόνα αυτή της Παναγίας να του λέει: «Να μην ανοίξετε σήμερα της πόρτες της μονής. Ανεβήτε στα τείχη και διώξτε τους πειρατές». Ο Χριστός όμως της λέει δηλ. το Θείο Βρέφος: «Μη Μητέρα, μην το λες αυτό. Άφησε τους να τιμωρηθούν όπως τους πρέπει». Η Παναγία όμως πήρε το χέρι του Υιού Της, έστρεψε στ' αριστερά το πρόσωπό Της και επανέλαβε τα ίδια λόγια. Η ανάμνηση του θαύματος αυτού γιορτάζεται μέσα στον Ιανουάριο. Από τα μάτια και της Παναγίας και του Χριστού κύλησαν δάκρυα στην εικόνα αυτή τον Νοέμβριο του 1996.

4. Παναγία του Γλωσσά
Γυναικείο μοναστήρι στην επαρχία Λεμεσού. Εδώ καταφεύγουν όσοι γονείς έχουν μικρά παιδιά με προβλήματα ομιλίας και ζητούν τη βοήθεια της Παναγίας. Λόγω των πολλών θαυμάτων σε τέτοια παιδιά η Παναγία πήρε αυτή την επονομασία.

5. Παναγία Ασπροφορούσα
Παρόμοια η ιστορία με τον Παρθενώνα της Αθήνας στον λόφο της Ακρόπολης. Η Κύπρος, ως γνωστόν, καταλήφθηκε και από τους Φράγκους, που μέχρι σήμερα συναντά κανείς τα ίχνη τους στο νησί. Πολλοί ήταν βέβαια οι κατακτητές της Κύπρου, πριν τους Φράγκους την κατέκτησαν οι Βυζαντινοί, μετά τους Φράγκους ήρθαν οι Ενετοί κατόπιν οι Τούρκοι, έπειτα οι Άγγλοι. Στο τουρκοκρατούμενο σήμερα χωριό Μπέλαπαις της επαρχίας Κερύνειας οι Φράγκοι μοναχοί Πρεμοντρέ εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι με το όνομα «Αββαείο της ειρήνης». Λειτούργησε κανονικά ως το 1460. Όταν αργότερα το 1570 το νησί καταλήφθηκε από τους Τούρκους, το αββαείο λεηλατήθηκε και οι μοναχοί διώχτηκαν. Η εκκλησία δόθηκε στους Έλληνες που την αφιέρωσαν στην Παναγία την Ασπροφορούσα, διότι και οι Φράγκοι μοναχοί φορούσαν άσπρα ρούχα.

6. Παναγία Αψινθιώτισσα
Η Αψινθιώτισσα είναι ένα ξωκλήσι στο κατεχόμενο από τους Τούρκους Σιγχαρί της επαρχίας Κερύνειας. Το χωριό Σιγχαρί το πιο πιθανόν είναι ότι πήρε τ' όνομα του από το Φράγκο γαιοκτήμονα της περιοχής τον Σιρ Χαρίν. Το χωριό φαίνεται πως ανήκε στο δικό του φέουδο. Είναι ο τόπος καταγωγής του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρου. Η εικόνα της Αψινθιώτισσας βρέθηκε μέσα σε μιαν αψινθιά, φυτό ίσως παρόμοιο της ροδοδάφνης. Γιόρταζε την 21η Νοεμβρίου.

7. Παναγία Ιαματική του Αρακαπά
Η Παναγία αυτή είναι ξακουστή για την θεραπεία των ακατάσχετων αιμορραγιών. Πολλά είναι τα θαύματα που επιτελεί. Όπως αναφέρει ο σημερινός ιερέας του ναού κάποια γυναίκα είχε πληγωθεί στα πόδια από σπασμένα γυαλιά μποτίλιας (μπουκάλας). Το αίμα έτρεχε ασταμάτητο... Μόλις προκάλεσε την Παναγία την Ιαματική σταμάτησε. Ο Αρακαπάς είναι χωριό της επαρχίας Λεμεσού και η Παναγία Ιαματική είναι ο ναός του χωριού. Η Παναγία Ιαματική στην εικόνα Της είναι ζωγραφισμένη σε στάση δέησης.

8. Παναγία Αγγελόκτιστη Κιτίου
Αρχαίο ξωκλήσι στο χωριό Κίτι της επαρχίας Λάρνακας. Το Κίτι είναι η γενέτειρα του στωικού φιλοσόφου Ζήνωνα και ο τόπος όπου σκοτώθηκε ο Αθηναίος στρατηγός Κίμωνας πολεμώντας τους Πέρσες. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι κάτοικοι του αρχαίου Κιτίου, εξαιτίας των αραβικών επιδρομών μετακινήθηκαν προς το Κίτι για περισσότερη ασφάλεια και αποφάσισαν να ανεγείρουν Ναό προς τιμήν της Θεοτόκου. Μετά την έναρξη των εργασιών διαπίστωσαν ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας τα θεμέλια του Ναού μετακινούνταν. Τότε τον μετέφεραν αλλού και διαπίστωσαν πως τη νύχτα κατέβαιναν στρατιές αγγέλων και έχτιζαν το Ναό, την Παναγία Αγγελόκτιστη. Η εκκλησία στο βορειοδυτικό άκρο του χωριού Κίτι χτίστηκε τον 11ο αιώνα πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου αιώνα. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του σημερινού Ναού ανήκει στην κατηγορία του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο. Τον 12ο αιώνα, βόρεια του Ναού χτίστηκε καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι αφιερωμένο στους ιαματικούς Αγίους Αναργύρους Κοσμά και Δαμιανό. Στο παρεκκλήσι σώζονται δύο στρώματα τοιχογραφιών, όπου το νεώτερο (χρονολογημένο τον 15ο αιώνα), παρουσιάζει τον Άγιο Γεώργιο έφιππο και τους λοιπούς αγίους όρθιους. Στα τέλη του 13ου με αρχές 14ου αιώνα χτίστηκε στη νότια πλευρά του Ναού το λατινικό παρεκκλήσι που εντυπωσιάζει με το γοτθικό του ρυθμό. Στην κυρίως εκκλησία υπάρχουν μερικές εικόνες αριστουργηματικής τέχνης όπως αυτή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που βρίσκεται στο τέμπλο στην είσοδο του Ναού και χρονολογείται από τον 15ο αιώνα. Αυτή η βυζαντινή εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι σπάνια και έχει αναγνωριστεί ως η πρώτη στο είδος της από την Unesco. Η Παναγία παρουσιάζεται όρθια κρατώντας τον Χριστό με το αριστερό Της χέρι, ενώ συνήθως είναι δεξιοκρατούσα. Δεξιά και αριστερά στέκουν άγγελοι. Μοναδική εικόνα, άλλη της ίδιας τεχνοτροπίας (που η Παναγία να είναι αριστεροκρατούσα) είναι η Ζερβιότισσα στην Κρήτη. Η εικόνα επιγράφεται «Η Αγία Μαρία». Εύλογα υποψιάζεται κανείς ότι πρόκειται για αιρετική επίδραση αφού η ορθόδοξη εκκλησία θεωρεί την Παναγία πάνω απ' όλους τους Αγίους γι' αυτό Την ονομάζει Παν-αγία διότι τους ξεπέρασε όλους σε αγιότητα.

9. Παναγία Γαλαταριά ή αλλιώς Γαλακτοτροφούσα
Στην επαρχία Πάφου βρίσκεται και το χωριουδάκι της Γαλαταριάς. Το όνομα του χωριού οφείλεται στον ναό του χωριού που είναι αφιερωμένος στην Παναγία την Γαλακτοτροφούσα. Στην κυπριακή διάλεκτο λέγεται Γαλαταριά. Η Παναγία στην εικόνα Της, αυτήν της γαλακτοτροφούσας παρουσιάζεται να θηλάζει τον Χριστό. Κατά μαρτυρία του Χ.Α., φοιτητή θεολογίας στην Αθήνα και καταγομένου από το χωριό, ο σημερινός ναός της Γαλαταριάς ή Γαλακτοτροφούσας κτίστηκε πριν από πενήντα περίπου χρόνια. Στην θέση του βρισκόταν αρχαίος ναός της Παναγίας ο οποίος πλήγηκε από κεραυνό. Η ζημιά δεν ήταν πολύ σοβαρή αλλά εντούτοις θέλησαν οι χωρικοί να τον γκρεμίσουν και να οικοδομήσουν τον σημερινό ναό. Γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

10. Παναγία Γλυκιώτισσα
Ξωκλήσι κτισμένο στο ακρογιάλι της κατεχόμενης Κερύνειας. Η Κερύνεια είναι η βορειότερη επαρχία της Κύπρου και καταλήφθηκε στις 20-22 Ιουλίου 1974. Η Παναγία η Γλυκιώτισσα έσωσε κάποτε τους Κερυνιώτες από την φοβερή ασθένεια της πανώλης, ίσως γι αυτό πήρε και το όνομα αυτό δηλ. Γλυκιώτισσα από το ρήμα γλιτώνω. Άλλοι πιστεύουν πως τ' όνομα οφείλεται στο γλυκό νερό αρχαίου πηγαδιού μέσα στο μοναστήρι. Λέγεται από ξένους ερευνητές ότι ήταν καθολική εκκλησία που πέρασε στα χέρια των ορθοδόξων. Η αλήθεια όμως είναι ότι την έκτισε ο πρωτομάστορας που έκτισε και το φρούριο της Κερύνειας. Κάθε βράδυ μετά τον κάματο της μέρας, κουβαλούσε και μια πέτρα ώσπου έκτισε την εκκλησία της Γλυκιώτισσας. Στις 8 Σεπτεμβρίου γινόταν μεγάλη πανήγυρη στο ξωκλήσι αυτό της Γλυκιώτισσας. Σήμερα, τελείται το πανηγύρι, την ίδια μέρα κάθε χρόνο στην Λεμεσό. Οι Κερυνιώτες έχουν κτίσει στο προάστιο της Λεμεσού, Πολεμίδια, ένα ξωκλήσι αφιερωμένο στην Γλυκιώτισσα, εις ανάμνηση εκείνου της Κερύνειας και γιορτάζουν εκεί το Γενέσιο της Θεοτόκου.
Σημείωση: Οι πληροφορίες για την Γλυκιώτισσα όπως και για την Παναγία Ασπροφορούσα λήφθηκαν από το βιβλίο «Της Πατρίδας χώματα», έκδοση του Υπουργείου Παιδείας Κύπρου, 1985.

11. Παναγία Χρυσοτριμιθιώτισσα
Τέσσερα χιλιόμετρα δυτικά της πόλης της Κερύνειας βρίσκεται το χωριό Τριμίθι. Καταλήφθηκε και αυτό όπως και όλη η επαρχία της Κερύνειας από τους Τούρκους, κατά την πρώτη εισβολή της 20 Ιουλίου 1974. Δεξιά της εισόδου του χωριού, υπήρχε ένα σπήλαιο μέσα στο οποίο βρέθηκε μια εικόνα της Παναγίας. Μπροστά στο στόμιο της σπηλιάς υψωνόταν μια πελώρια τριμηθιά. Η τριμηθιά είναι θάμνος συνήθως, μπορεί όμως να είναι και δένδρο, με λεπτά μικρά φύλλα. Με τα κλαδιά της που είναι μακριά και ευλύγιστα έπλεκαν οι παλιότεροι καλάθια. Όταν οι χωρικοί έκτισαν την εκκλησία του χωριού, θέλησαν να μεταφέρουν σ' αυτόν την εικόνα της Παναγίας. Δεν το κατόρθωσαν, διότι την έπαιρναν το πρωί και την νύχτα γύριζε πίσω στην σπήλια. Εξαιτίας της τριμηθιάς πήρε τ' όνομα η Παναγία, Χρυσοτριμιθιώτισσα. Η Χρυσοτριμιθιώτισσα ήταν ξωκλήσι του Τριμιθιού, όχι ο κυρίως ναός. Μεγάλη πανήγυρη γινόταν την Λαμπροδευτέρα εδώ πριν το 1974. Μετά την αποφράδα χρονιά η Χρυσοτριμιθιώτισσα δέχτηκε την μανία των Τούρκων και όλο εκείνο το πάθος τους να εξαφανίσουν οτιδήποτε ορθόδοξο - χριστιανικό. Όπως έγραψε κυπριακό περιοδικό, οι Τούρκοι αφού έγραψαν πάνω στην εικόνα της Παναγίας μια πολύ χυδαία λέξη, την κομμάτιασαν και την έριξαν σε γκρεμό. Επίσης μεγάλος σάλος είχε ξεσπάσει γύρω στον Ιούνιο του 1996 όταν οι Τούρκοι θέλησαν να βγάλουν σε δημοπρασία προς πώληση το ξωκλήσι της Χρυσοτριμιθιώτισσας.

12. Παναγία Αχειροποίητος Λαπήθου
Η Αχειροποίητος της Λαπήθου όπως αναφέρει ένας θρύλος ήταν κτισμένη στην Μ. Ασία αλλά η Παναγία μερίμνησε για την μεταφορά της θαυματουργικώς στην Λάπηθο για να την σώσει από την βεβήλωση. Προφανώς κινδύνευε από κάποιους αλλόπιστους εχθρούς. Αυτή η παράδοση εξηγεί και το όνομα του μοναστηριού, αχειροποίητος δηλ. δεν την έκτισε ανθρώπινο χέρι. Η Ίδια η Παναγία δια της δύναμης Του Υιού Της σήκωσε ολόκληρο το μοναστήρι και το απίθωσε στην Λάπηθο. Την αυτή καταγράφει και ένα περιοδικό για παιδιά που κυκλοφορεί ακόμα στα δημοτικά σχολεία της Κύπρου, η «Παιδική Χαρά». Η Αχειροποίητος είναι κτισμένη στον τύπο των Βυζαντινών μοναστηριών, στην μέση το καθολικό και γύρω - γύρω τα κελιά των μοναχών. Εδώ τελέστηκαν μυστικά και βιαστικά στα 1956 οι γάμοι του υπαρχηγού της Ε.Ο.Κ.Α Γρηγόρη Αυξεντίου.

13. Παναγία του Άρακα
Σε μικρή απόσταση από τον Αγρό βρίσκεται το χωριό Λαγουδερά. Καύχημα του χωριού η Παναγία του Άρακα, ξωκλήσι σήμερα, αλλά στα Βυζαντινά χρόνια ήταν και αυτό μοναστήρι. Ήταν πανομοιότυπο του Μεγάλου Αγρού. Η επωνυμία Άρακα είναι παραφθορά της λέξης γέρακας δηλ. γεράκι. Λέγεται ότι στην περιοχή που βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας έπεσε νεκρό ένα γεράκι. Έσκαψαν τότε οι κάτοικοι του οικισμού βαθιά στο χώμα εκεί που έπεσε και βρήκαν ένα εικόνισμα της Παναγίας. Εξ αφορμής του γεγονότος κτίστηκε η μονή. Η Παναγία στην εικόνα της παρουσιάζεται όρθια να κρατά στην αγκαλιά της τον Χριστό. Η μορφή της έχει φιλοτεχνηθεί και σε χριστουγεννιάτικες κάρτες. Εξαιτίας των πολλών και αξιόλογων τοιχογραφιών του το ξωκλήσι περιλήφθηκε στα προστατευόμενα μνημεία της ΟΥΝΕΣΚΟ. Στον περίβολο του ναού έχει στηθεί προτομή του δολοφονηθέντος από τους Τούρκους εθνοφρουρού Τρύφωνα Τρύφωνος.

14. Παναγία του Αγρού
Το χωριό Αγρός βρίσκεται στην επαρχία Λεμεσού. Το όνομα του χωριού παραπέμπει στην ελληνικότητα της Κύπρου, αφού αγρός είναι αρχαιοελληνική λέξη και σημαίνει χωράφι. Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Παναγία. Όπως μαρτυρεί ο φοιτητής θεολογίας στην Αθήνα Χ.Μ. καταγόμενος από τον Αγρό, στην Κύζικο της Μ. Ασίας υπήρχαν δύο μονές του Μεγάλου Αγρού και Μικρού Αγρού. Τον καιρό της εικονομαχίας 40 μοναχοί της μονής κατέφυγαν στην Κύπρο και ίδρυσαν μοναστήρι. Πήρε το όνομα Μεγάλος Αγρός. Αυτοί κατέφυγαν στο νησί μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Αγίου Θεοφάνους του Ομολογητή. Στην αρχή αποβιβάστηκαν στο Ακρωτήρι Γάτα, στην αλυκή της Λεμεσού. Γύρω από το μοναστήρι λόγω επιδημίας πανώλης συσπειρώθηκαν οικογένειες οι οποίες αποτέλεσαν και τον πρώτο πυρήνα του χωριού. Η Παναγία του Αγρού πανηγυρίζει την 21 του Νοεμβρίου.

15. Παναγία του Τοχνιού
Είναι ένα ξεχασμένο ερημοκλησάκι στην περιοχή του χωριού Μάνδρες της επαρχίας Αμμοχώστου. Λέγεται ότι κάποτε κάποιους μοναχούς τους κυνηγούσαν Τούρκοι. Πάνω στο κυνηγητό, έφτασαν μπροστά σ ' ένα θεόρατο βράχο. Ο τρόμος τους ήταν μεγάλος λόγω του διπλού κινδύνου. Παρακάλεσαν τότε την Παναγία να τους αξιώσει να πηδήξουν από τον βράχο, για να ξεφύγουν από τους Τούρκους, χωρίς να σκοτωθούν και αυτοί, από ευγνωμοσύνη στον τόπο που θα έπεφταν γεροί θα Της έκτιζαν ένα εκκλησάκι. Η Παναγία εισάκουσε το αίτημα τους και έτσι κτίστηκε το εκκλησάκι της Παναγίας του Τοχνιού. Οι δε διώκτες τους πήδηξαν από τον βράχο και σκοτώθηκαν. Πανηγύριζε το εκκλησάκι στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (25 Μαρτίου). Οι Μάνδρες βρίσκονται βόρεια της κωμόπολης της Ακανθούς, καταλήφθηκαν με την δεύτερη εισβολή της 16 Αυγούστου 1974.

16. Παναγία Γαλακτοτροφούσα Παλαικύθρου
Το Παλαίκυθρο είναι τουρκοκρατούμενο χωριό της επαρχίας Λευκωσίας το οποίο καταλήφθηκε με τη δεύτερη εισβολή των Τούρκων στις 16 Αυγούστου 1974. Η Γαλακτοτροφούσα βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Πανηγύριζε στις 2 Φεβρουαρίου όπως και η Χαρδακιώτισσα της γειτονικής Κυθρέας. Η εικόνα αυτή της Παναγίας ήταν ιδιαίτερα θαυματουργή σε περιπτώσεις γυναικών που δεν είχαν γάλα να θηλάσουν τα παιδιά τους. Από ευγνωμοσύνη προς τη Θεομήτορα άφηναν στην εικόνα Της τα μισοφόρια τους (ξεμάσχαλα διάφανα φορέματα που φορούσαν κάτω από τα εξωτερικά τους ενδύματα). Στο Παλαίκυθρο κατοικούσαν πριν την εισβολή Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι. Αξιοσημείωτο είναι το θαύμα της Παναγίας σε μια τουρκάλα η οποία είχε υιοθετήσει ένα βρέφος και όπως ήταν φυσικό αφού δεν είχε προηγηθεί τοκετός, δεν είχε γάλα να το θηλάσει. Παρακάλεσε, τότε, θερμά την Παναγία να αποκτήσει γάλα για να θηλάσει το παιδάκι ώστε να μην πεθάνει από την πείνα αφού τόσο τα έτοιμα γάλατα όσο και οι παιδικές τροφές ήταν ανύπαρκτα εκείνη την εποχή. Η Παναγία εισάκουσε το αίτημα της βραβεύοντας την πίστη και την ανιδιοτελή αγάπη της για το βρέφος. (Μαρτυρία Π. Αναστασίου).

17. Παναγία Γαλόκτιστη ή Γαλοκτισμένη
Το εκκλησάκι αυτό της Παναγίας βρίσκεται στο χωριό Πύργος Τηλλυρίας, πολύ κοντά στη διαχωριστική γραμμή του Αττίλα. Το ξωκλήσι αυτό λέγεται ότι κτίστηκε από βοσκούς της περιοχής οι οποίοι είχαν τόσο γάλα που τον πηλό τον ζύμωναν με γάλα αντί με νερό προκειμένου να ενώσουν τις πέτρες. Όταν κάποια στιγμή τόλμησαν να χρησιμοποιήσουν νερό οι πέτρες δεν κολλούσαν η μια με την άλλη. Φαίνεται ότι το θέλημα της Παναγίας ήταν ο ναός της να κτιστεί με γάλα. Για την Γαλόκτιστη Παναγία λέγεται και το εξής θαυμαστό γεγονός: Κάποια γυναίκα θέλησε να πάει στο εκκλησάκι να παρακαλέσει την Παναγία να αποκτήσει γάλα για να μπορέσει να θηλάσει το παιδί της. Πήγε καβάλα σε ένα γαϊδούρι θηλυκό αφού τα αυτοκίνητα σπάνιζαν τότε. Δυστυχώς, ίσως είτε από απερισκεψία είτε από φυγοπονία πήγε ανεβασμένη πάνω στο γαϊδούρι μέχρι έξω από την πόρτα του ναού. Τότε συνέβηκε το εξής: Αντί να "κατεβάσει" γάλα η γυναίκα, "κατέβασε" το θηλυκό γαϊδούρι που κοπίασε να την μεταφέρει. Δίκαιος ο Υιός της Παρθένου αγαπά όλη την κτίση και αποδίδει στον καθένα κατά τα έργα του.

18. Παναγία Ποταμίτισσα
Το εκκλησάκι αυτό βρίσκεται στο χωριό Καζάφανι της επαρχίας Κερύνιας. Η ονομασία του χωριού σημαίνει χωριό του Αγίου Επιφανίου. Πολύ πιθανόν από αυτό το μέρος να καταγόταν ο Άγιος Επιφάνιος, επίσκοπος Κωνστάντιας. Η Κωνστάντια βρισκόταν κτισμένη στη θέση της σημερινής Αμμοχώστου. Πήρε το όνομα της από τον Κωνστάντιο απόγονο του Αγίου Κων/νου, ο οποίος (Κωνστάντιος) την ανοικοδόμησε μετά από σεισμό. Το εκκλησάκι είναι κτισμένο στην όχθη ποταμού του χωριού και εδώ οφείλεται και η ονομασία του. Τον καιρό της Φραγκοκρατίας που υπήρξε μια περίοδος σκληρής δοκιμασίας για την ορθόδοξη εκκλησία της Κύπρου οι κατακτητές άρπαξαν τα κτήματα της μονής και τα οικειοποιήθηκαν. Αντίθετα οι Τούρκοι κατακτητές (1572-1878) έδειξαν σεβασμό. Πολλές φορές στις γιορτές της Θεομήτορος έπαιρναν ανθοδέσμες που τις απέθεταν μπροστά στην εικόνα Της. Στη δημιουργία αυτού του σεβασμού συνέβαλε και το γεγονός ότι Τούρκοι έβλεπαν την Παναγία σαν μια λευκοντυμένη γυναίκα να περιφέρεται γύρω απ! το ναό Της. Αξιόλογες ήταν και οι τοιχογραφίες του ναού. Πρόσφατα ο ναός της Ποταμίτισσας έχει μετατραπεί από τους Τούρκους σε γκαλερί (χώρο έκθεσης έργων ζωγραφικής, γλυπτικής, κ.λπ.)

19. Παναγία της Λύσης ή Λυσιώτισσα
Η Παναγία αυτή είναι ο ναός του ομωνύμου χωριού της Αμμοχώστου. Η Λύση όπως και ολόκληρη η επαρχία κατέχεται από τους Τούρκους, από τον Αύγουστο του 1974. Είναι γνωστό ότι η Λύση είναι κτισμένη στον πλατύ κάμπο της Μεσαορίας, της πιο ξακουστής πεδιάδας της Κύπρου. Ως εκ τούτου οι κάτοικοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Οι βοσκοί του χωριού όταν αρρωστούσε κάποιο ζώο τους, έκοβαν λίγες τούφες απ' το τρίχωμα του και τις απέθεταν μπροστά στην εικόνα της Παναγίας. Αυτό το γεγονός στάθηκε αφορμή να ονομαστεί η Παναγία της Λύσης "Βοσκοπούλα" ή "Βόσκαινα" στην κυπριακή διάλεκτο.

20. Παναγία Χρυσαϊφυλιώτισσα
Είναι ο ναός, το καύχημα μάλλον, του προαστίου της Λεμεσού, Αγία Φύλα. Ο οικισμός της Αγίας Φυλάς αναπτύχθηκε γύρω από την εκκλησία της Παναγίας, απ' όπου πήρε και το όνομα. Η Παναγία είχε εμφανιστεί να φυλάει τον οικισμό χωρίς να επιτρέπει να κατοικήσουν Τούρκοι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Κύπρο (1572-1878). Ο αρχαίος ναός της Χρυσαϊφιλιώτισσας κατεδαφίστηκε και στη θέση του κτίστηκε νέος μεγαλόπρεπος και επιβλητικός στα 1968. Η εικόνα της Παναγίας της Χρυσαϊφιλιώτισσας είναι του τύπου της Οδηγήτριας. Αναφέρεται ότι κάποτε επί Τουρκοκρατίας, Τούρκοι με πεταλωμένα άλογα επέδραμαν για να ληστέψουν το ναό παραβιάζοντας την πόρτα. Δεν τα κατάφεραν όμως επειδή η Παναγία μερίμνησε για το ναό Της. Οι καμπάνες του ναού κτύπησαν ως εκ θαύματος από μόνες τους. Αμέσως οι χωριανοί τις άκουσαν και έτρεξαν να δουν τι συμβαίνει. Οι Τούρκοι τρομοκρατημένοι έφυγαν και η εκκλησία γλίτωσε από τη ληστεία και τη βεβήλωση. Επίσης το 1990 η Παναγία αποθεράπευσε πλήρως ένα κοριτσάκι άρρωστο με λοιμώδη περιτονίτιδα.

21. Παναγία Σταχυότισσα ή Ασταθκιότισσα
Πρόκειται για βυζαντινή εκκλησία που βρίσκεται στο χωριό Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας (νοτιοανατολική πλευρά της Κύπρου). Ήταν ξωκλήσι οικισμού το οποίο εγκαταλείφθηκε τον 19° αιώνα από τους κατοίκους του λόγω σεισμού ή κάποιας επιδημικής νόσου. Η ονομασία οφείλεται πολύ πιθανόν στη λέξη "στάχυ". Επειδή, φαίνεται οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη σιτηροκαλλιέργεια θέλησαν να αφιερώσουν το ναό στην Παναγία για να την έχουν προστάτιδα των δημητριακών από τις ακρίδες, τις φυτικές ασθένειες, κ.λπ. Δυστυχώς και αυτή η βυζαντινή εκκλησούλα, δέχτηκε βεβηλώσεις από τους Τούρκους κάτοικους του Αγίου Θεοδώρου, όπως δέχονται και τόσες άλλες σήμερα στον Τουρκοκρατούμενο βορρά τόσο από τους εποίκους όσο και από τον Τουρκικό στρατό κατοχής. Συγκεκριμένα ο ναός την περίοδο 1963-1974 είχε μετατραπεί σε μάντρα ζώων από Τούρκους βοσκούς. Αυτοί άναβαν φωτιές για να ζεσταθούν με αποτέλεσμα οι τοίχοι του ναού κοσμημένοι με αξιόλογες τοιχογραφίες να καλυφθούν από καπνιά (αιθάλη). Επίσης πάνω στα πρόσωπα των Αγίων μορφών φαίνονται τα ίχνη από αιχμηρά αντικείμενα με τα οποία οι Τούρκοι βοσκοί τα χάραζαν. Σήμερα, καταβάλλεται από το κυπριακό τμήμα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών προσπάθεια αποκατάστασης και συντήρησης του μνημείου.

22. Παναγία του Σίντη
Το ξεχασμένο εγκαταλειμμένο μοναστήρι της Παναγίας του Σίντη βρίσκεται στην επαρχία Πάφου. Είναι κτισμένο εκεί ακριβώς που ο χείμαρρος Ξεροπόταμος ενώνεται με το αργάκι Σίντη. Αξίζει να αναφέρουμε πως η ονομασία Σίντη αποτελεί μια ακόμη μαρτυρία δίπλα σε πλήθος άλλων που καταδεικνύουν την ελληνικότητα της Κύπρου. Σίντης είναι λέξη που χρησιμοποίησε ο Όμηρος στα έργα του "Ιλιάδα" και "Οδύσσεια" και προέρχεται από το ρήμα σίνομαι δηλ. καταστρέφω. Ενδεχομένως η ονομασία να οφείλεται στο γεγονός ότι μερικές φορές ο Ξεροπόταμος ξεχείλιζε από νερό και προκαλούσε ζημιές. Οι πληροφορίες που έχουμε για τη μονή αυτή είναι λίγες και αποσπασματικές. Στα 1735 Ρώσος μοναχός που επισκέφθηκε την μονή ως περιηγητής κατέγραψε τις εντυπώσεις του. Όπως αναφέρει είχε μόνο τρεις μοναχούς οι οποίοι καλλιεργούσαν τα κτήματα. Η μονή λειτουργούσε, ήταν δηλ. εν ενεργεία μονή μέχρι το 1927. Αρχές της δεκαετίας του 1950 τα κτήματα της μονής πωλήθηκαν σε κατοίκους των γύρω χωριών. Το ίδιο συνέβηκε και με περιουσίες άλλων μονών που εγκαταλείφθηκαν. Μια τοπική παράδοση αναφέρει πως το καθολικό της μονής κτίστηκε από ένα μαστορόπουλο του οποίου ο μάστορας έκτισε ένα γειτονικό ναό της Αγίας Παρασκευής. Περήφανος ο μικρός κάλεσε το δάσκαλο του ν' ανεβούν μαζί πάνω στη στέγη για να δουν τον τρούλο. Συγκρίνοντας ο μάστορας το δικό του έργο δηλ. το ναό της Αγίας Παρασκευής με τον ωραιότατο ναό της Παναγίας διαπίστωσε πως ο δικός του ναός μειονεκτούσε από άποψη οικοδόμησης σε σχέση με τον ναό του μαθητευόμενου οικοδόμου. Μέσα του φούντωσε η ζήλια, το μίσος και ο εγωισμός. Έτσι, δεν δίστασε να σπρώξει το μαστορόπουλο από τη στέγη κάτω με αποτέλεσμα να σκοτωθεί. Το 1994 η μονή Κύκκου ανέθεσε σε ομάδα αρχιτεκτόνων την αποκατάσταση και την συντήρηση του αξιόλογου αυτού θρησκευτικού μνημείου. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν γύρω στο 1996. Τον Οκτώβριο του 1996 η μονή βραβεύτηκε με τιμητικό δίπλωμα για την επιτυχή αναστήλωση της από την διεθνή πολιτιστική οργάνωση "Γιουρόπα Νόστρα".

23. Παναγία του Μαχαιρά
Η Παναγία του Μαχαιρά βρίσκεται στην ομώνυμη Μονή που είναι ένα από τα πιο διάσημα μοναστήρια στην Κύπρο. Βρίσκεται στις πλαγιές Κιόνια, σε υψόμετρο 280 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στην κοιλάδα των βουνών του Μαχαιρά. Εκεί βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Μαχαιρά, που αποδίδεται στον Άγιο Λουκά τον Ευαγγελιστή. Σύμφωνα με το μύθο, η εικόνα έφερε στην Κύπρος κρυφά από άγνωστο ερημίτη τα χρόνια της εικονομαχίας μεταξύ του 8ου και 9ου αιώνα Ζώντας σε μια σπηλιά μ.Χ., η Αγία Εικόνα παρέμεινε μαζί του μέχρι το θάνατό του γύρω 1145, όταν οι ερημίτες Ιγνάτιο και Νεόφυτο, ευλογημένη με θεία χάρη ανακάλυψαν το σπήλαιο το οποίο επισκιάζεται από θάμνους. Για να φτάσετε στην σπηλιά όπου η εικόνα ήταν ένα μαχαίρι τους δόθηκε από ένα θεϊκό χέρι με το οποίο χρησιμοποιείται για να κόψει τους θάμνους. Ως εκ τούτου, με την εικόνα της Παναγίας και το όνομα "Μαχαιριώτισσας" (Μαχαιρών στα ελληνικά σημαίνει μαχαίρι) προστέθηκε. Το μοναστήρι χτίστηκε στη συνέχεια στο ίδιο σημείο που φέρει το ίδιο όνομα.

24. Παναγία Τροοδίτισσα
Κτισμένη ψηλότερα από όλες τις Μονές του Κύπρου, 1370 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, βρίσκεται η Ιερά Μονή της Παναγίας της Τροοδίτισσας. Το Μοναστήρι βρίσκεται βορειοδυτικά του χωριού Πλάτρες, «κρυμμένο» μέσα σ'ένα καταπράσινο τοπίο, και είναι ένα από τα πιο ξακουστά και αγαπημένα Μοναστήρια της Κύπρου. Το Μοναστήρι είναι ανδρικό ωστόσο, οι πόρτες του είναι πάντοτε ανοικτές για όλους τους προσκυνητές. Σήμερα ζουν εκεί 13 μοναχοί οι οποίοι με την απλότητα και τον λιτό τρόπο ζωής τους αποτελούν υπόδειγμα βίου για τις χιλιάδες των προσκυνητών. Το εξαίσιο φυσικό περιβάλλον της Μονής, με τα πανύψηλα πεύκα, καταγοητεύει τους επισκέπτες που έρχονται από κάθε γωνιά της Κύπρου και όχι μόνο, για να προσκυνήσουν και να εξομολογηθούν. Σύμφωνα με τους μοναχούς, πολύ συχνά επισκέπτονται τη Μονή τουρίστες από τη Ρωσία. Ο σημερινός Ναός είναι τρίκλιτος και χρονολογείται στα 1843. Σύμφωνα με την παράδοση, η ίδρυση της Μονής της Παναγίας της Τροοδιτίσσης ανάγεται στην περίοδο της Εικονομαχίας (754-780 και 813-842), οπότε μεταφέρθηκε στην Κύπρο η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας, που κατά τη λαϊκή εκδοχή, είναι μια από τις εβδομήντα, τις οποίες αγιογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Η Παναγία ονομάστηκε Τροοδίτισσα, διότι ανακαλύφθηκε σε πλαγιά του Τρόοδους. Ονομάστηκε επίσης και «Παναγία Ολυμπία» αφού γειτνιάζει με την ψηλότερη βουνοκορφή του νησιού, τον Όλυμπο. Η Μονή, έχει καταστραφεί πολλές φορές από αλλόθρησκους και ιδιαίτερα την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η αγάπη του Λαού όμως προς την Θαυματουργό Παναγία, σε σύντομο χρονικό διάστημα, την ξανάκτιζε εκ θεμελίων. Η ηρεμία που επικρατεί στον καταπράσινο χώρο, η επιβλητική τρίκλιτη Βασιλική με το πανέμορφο καμπαναριό, οι μοναχοί που με ζήλο εργάζονται στους αγρούς που περιβάλλουν την Μονή, δημιουργούν μια όαση γαλήνης. Η Ιερά Μονή πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, ημέρα που γιορτάζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου.

25. Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα
Το ιστορικό σπήλαιο της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας βρίσκεται σε μια όμορφη και κατάφυτη από ευκαλύπτους και αροδάφνες τοποθεσία στη Κάτω Δευτερά. Είναι λαξευμένο μέσα σε βράχο σε ύψος περίπου 50 μέτρων στις όχθες του Πεδιαίου ποταμού. Από εκεί μπορεί ο προσκυνητής, αφού ανέβει τα 104 σκαλοπάτια, να ατενίσει όλη τη Δευτερά και την γύρω περιοχή. Η πανοραμική θέα από το Σπήλαιο της γύρω περιοχής, είναι μοναδική και μαγεύει τους επισκέπτες. Το σπήλαιο σύμφωνα με την παράδοση, λειτούργησε κατά την περίοδο της εικονομαχίας δηλαδή τον 8°-9° αιώνα όταν αρκετοί μοναχοί-ασκητές αναγκάζονταν να κρυφτούν σε μέρη που δεν κινδύνευαν για να μπορούν ελεύθερα να λατρεύουν τον Θεό. Οι δύο τάφοι που βρέθηκαν μέσα στο σπήλαιο με ανθρώπινα οστά και ένα επιστήθιο σταυρό επιβεβαιώνουν το ότι εκεί ασκήτεψαν κάποιοι μοναχοί. Ιστορικοί βυζαντινολόγοι ισχυρίζονται ότι το σπήλαιο πιθανόν να αποτέλεσε χώρο άσκησης του Αγ. Ηρακλειδίου, πρώτου επισκόπου Ταμασού. Εκκλησιαστικά ανήκει στον Ιερό Ναό Αγ. Νικολάου Κάτω Δευτέράς της Μητρόπολης Ταμασού και Ορεινής. Αποτελείται από τρία λαξευμένα υποσπήλαια που συνδέονται μεταξύ τους με δύο εσωτερικές σήραγγες και το μεγαλύτερο από αυτά, το κεντρικό αποτελεί τον ναό. Μέσα στο ιερό βήμα στην αψίδα υπάρχουν σημαντικές τοιχογραφίες οι οποίες ανάγονται στον 12ο - 13ο αιώνα και έχουν πρόσφατα συντηρηθεί. Για το λόγο αυτό, το Σπήλαιο έχει κηρυχτεί σε αρχαίο μνημείο και προστατεύεται από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Η ιστορία του σπηλαίου βασίζεται κυρίως στην παράδοση ενώ τις λιγοστές γραπτές πληροφορίες τις έχουμε από αναφορές των ξένων περιηγητών που πέρασαν από την Κύπρο κατά καιρούς. Η ονομασία του σπηλαίου οφείλεται στην ανεύρεση της σεπτής και θαυματουργής εικόνας της Παναγίας η οποία σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο μέσα στο σπήλαιο. Από τότε το σπήλαιο ονομάστηκε «χρυσό σπήλαιο» και «Χρυσοσπηλιώτισσα» η Παναγία μας. Η Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα γιορτάζει στις 15 Αυγούστου την Εορτή της Κοίμησης. Από τα πολύ παλιά χρόνια γινόταν και γίνεται μέχρι σήμερα μεγάλη πανήγυρης, η μεγαλύτερη ίσως της Κύπρου, σε διάρκεια και όγκο και διαρκεί δέκα ολόκληρες μέρες. Αρχίζει από τις 7 Αυγούστου και διαρκεί μέχρι και τις 16 Αυγούστου. Κάθε χρόνο τις μέρες αυτές την επισκέπτονται περισσότεροι από 50.000 προσκυνητές και δείχνουν έτσι την ευσέβεια, την αγάπη και τις ευχαριστίες τους στο πρόσωπό της.

26. Παναγία της Ασίνου
Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου, τρία χιλιόμετρα νοτίως του χωριού Νικητάρι. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Πρόκειται για το καθολικό της Μονής των Φορβίων, από όπου προέρχεται και η προσωνυμία της. Σε επιγραφή που χρονολογείται στα 1105/6, και βρίσκεται πάνω από τη νότια είσοδο του ναού, αναφέρεται ότι κτήτορας της Μονής ήταν ο Μάγιστρος Νικηφόρος Ισχύριος, μετέπειτα μοναχός Νικόλαος. Η ίδρυση της Μονής χρονολογείται στα 1099, ενώ συνεχίζει να λειτουργεί και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα οπότε εγκαταλείπεται.

27. Παναγία του Αρακαπά ή Ιαματική
Στην ανατολική είσοδο της κοινότητας του Αρακαπά στην επαρχία Λεμεσού και δυτικά της μικρής εκκλησίας της Παναγίας βρίσκεται ο μεγάλος ναός της κοινότητας, ο οποίος οικοδομήθηκε, σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται στη δυτική είσοδο, το 1882. Είναι μονόκλιτος ναός με οξυκόρυφη καμάρα. Θαυμάσια έργα τέχνης είναι τα ξυλόγλυπτα που βρίσκονται στο ναό, το Εικονοστάσι, το Προσκυνητάρι, ο Άμβωνας και ο δεσποτικός θρόνος. Στον ιερό ναό βρίσκεται και η εικόνα της Παναγίας που παριστάνει τη Θεοτόκο σε στάση δέησης και είναι ζωγραφισμένη σε δέρμα ζώου. Η Παναγία η Ιαματική έκανε πολλά θαύματα αλλά και εξακολουθεί να κάνει σε όσους με πίστη επικαλούνται τη βοήθεια και τη μεσιτεία της στον Κύριο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που καθημερινά επισκέπτονται το ναό της και ιδιαίτερα στις 8 Σεπτέμβρη, μέρα που η εκκλησία μας τιμά το Γενέθλιο της Θεοτόκου και που πανηγυρίζει ο ναός.

28. Παναγία Χρυσορρογιάτισσα
Το μοναστήρι βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία κοντά στο χωριό Παναγιά και το δάσος δυτικά της Πάφου. Ιδρύθηκε το 1152 μ.Χ. από τον μοναχό Ιγνάτιο, ο οποίος βρήκε Μούλια τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας στην Πάφο και τα οποία σύμφωνα με την παράδοση, είναι ζωγραφισμένο από τον Άγιο Λουκά. Ιγνάτιος μετέφερε την εικόνα στο βουνό και έχτισε το μοναστήρι, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Παναγία Χρυσορρογιάτισσας. Το μοναστήρι, του οποίου η τρέχουσα κτίρια χρονολογούνται από 1770, έχει μια σημαντική συλλογή εικόνων και θησαυρών. Η εκκλησία βρίσκεται στο κέντρο της μονής. Οι τοιχογραφίες του περισσότερο από τρεις αιώνες θα σας εντυπωσιάσει. Η εικόνα του Χριστού και της Παναγίας, όπως ζωγράφισε ο Άγιος Λουκάς ο Ευαγγελιστής είναι στο μοναστήρι και καλύπτεται από υφάσματα και ασήμι. Μπροστά από την κύρια είσοδο του μοναστηριού υπάρχει ένα καφέ-εστιατόριο με υπέροχη πανοραμική θέα. Τον Αύγουστο 15 κάθε χρόνο μια εντυπωσιακή θρησκευτική τελετή και γιορτή λαμβάνει χώρα. Το παλιό οινοποιείο που μπορείς να επισκεφθείς στο εσωτερικό του μοναστηριού, παράγει, από ιδιόκτητους αμπελώνες της, μερικά από τα καλύτερα κρασιά εσοδείας από Κύπρο.

29. Παναγίας της Τρικουκκιάς
Η Ιερά Μονή Παναγίας της Τρικουκκιάς βρίσκεται 2 χιλιόμετρα από το χωριό Πρόδρομος προς τις Πλάτρες σε ένα εκληκτικό φυσικό περιβάλλον με εξαιρετική Θέα.Το όνομα λέγεται ότι προέρχεται από τις τρικουκκιές (μοσφιλιές που έχουν τρία κουκούτσια). Άλλη εκδοχή αποδίδει το όνομα στο δέντρο Κοκκονιά, σύμφωνα με την οποία, κατά αναλογία ονομάστηκε και το κοντινό Μοναστήρι του Κύκκου. Κατά μια άλλη άποψη, ονομάστηκε έτσι, επειδή κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το μοναστήρι είχε το δικαίωμα να παίρνει, από τη δεκάτη των εισοδημάτων των μετοχιών του και του τσιφλικιού των Κουκλιών της Πάφου, το ένα τρίτο, το λεγόμενο αντικούτσιν η τρικούτσιν. Η ιστορία του, όπως συμβαίνει με πολλά Μοναστήρια του τόπου μας, δεν μας είναι γνωστή, παρόλο που οι περισσότεροι ιστορικοί τοποθετούν την ίδρυσή του στα βυζαντινά χρόνια. Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αφήνει να εννοηθεί ότι είναι αρχαιότερο από εκείνο της Παναγίας του Κύκκου. Πάντως , το Μοναστήρι γνώρισε μέρες δόξας κυρίως κατά τα χρόνια της Φραγκοκρατίας, ενώ η Παναγία του Μοναστηριού, η Τρικουκκιώτισσα, θεωρούνταν θαυματουργή, η δε εικονογράφησή της αποδίδεται (όπως και πολλές άλλες) στον Απόστολο Λουκά. Η εικόνα αυτή της Παναγίας της Τρικουκκιώτισσας σήμερα είναι άγνωστο που βρίσκεται. Η φήμη του Μοναστηριού και της εικόνας του, άρχισε να περιορίζεται στην Τουρκοκρατία, όταν αυξήθηκε η φήμη της Παναγίας του Κύκκου. Πάντως, και οι Τούρκοι σεβάστηκαν το Μοναστήρι και δεν το κατέστρεψαν, ακριβώς εξαιτίας της μεγάλης του φήμης. Το 1761 το Μοναστήρι ανακαινίσθηκε και εξακολουθούσε να λειτουργεί μέχρι τα τέλη του 18 ου αιώνα, οπότε και διαλύθηκε. Την περίοδο της Αγγλοκρατίας νοικιάστηκε στην αποικιακή κυβέρνηση που το μετέτρεψε σε φυτώριο. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 90, το Μοναστήρι, επαναλειτούργησε ως γυναικείο κάτω από την στοργική επίβλεψη της Γερόντισσας Χριστονύμφης. Η σημερινή γυναικεία Αδελφότητα αγωνίζεται να ακολουθήσει πιστά την ιερή παράδοση του Ορθόδοξου μοναχισμού και να υπηρετήσει αθόρυβα την Εκκλησία, με την άσκηση και τη λειτουργική της ζωή. Η Παναγία της Τρικουκκιάς, γιορτάζεται πανηγυρικά στην περιοχή, την Τρίτη της Διακαινησίμου καθώς επίσης και στις 15 Αυγούστου, με λιτάνευση της άγιας εικόνας της Παναγίας.

30. Παναγία Αμιρούς
Η Ιερά Μονή Παναγίας Αμιρούς βρίσκεται ενα περίπου χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού Αψιού και βόρεια του χωριού Μαθηκολώνη, της επαρχίας Λεμεσού. Είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή και πανηγυρίζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου. Η προέλευση του ονόματος της -όπως ο ερευνητής κ. Κωστής Κοκκινόφτας, αναφέρει-είναι άγνωστη. Σύμφωνα με τοπική λαϊκή παράδοση, αυτή οφείλεται σε κάποιο πλούσιο άνδρα, ένα Εμίρη ή Αμιρά, όπως αποκαλείτο λόγω του πλούτου του, ο οποίος είχε αρχίσει να χάνει σιγά σιγά την όραση του. Προσευχήθηκε τότε στη Θεοτόκο, πού εμφανίστηκε στον ύπνο του και τον παρεκίνησε να ταξιδέψει με πλοίο από το μέρος πού ζούσε, στην Αμαθούντα, όπου μόλις αποβιβαζόταν θα έβλεπε ένα φως σε λόφο πίσω από την πόλη, το οποίο και θα ακολουθούσε. Πράγματι, ο Εμίρης ταξίδεψε στην Κύπρο και ακολουθώντας το φως, βρήκε πώς αυτό προερχόταν από ένα καντήλι κρεμασμένο σε δένδρο, σε τοποθεσία κοντά στο χωριό Αψιού. Άλειψε τότε τα μάτια του με το λάδι του καντηλιού και κατά τρόπο θαυματουργικό η όρασή του επανήλθε αμέσως.

31. Παναγία του Βαλανά
Μία από τις 4 εκκλησίες που υπάρχουν στο χωριό Λάνια της επαρχίας Λεμεσού, είναι αφιερωμένη στην Παναγία του Βαλανά. Τον Ναό της τον βρίσκουμε στην κορυφή του λόφου «Βαλανά» που αποτελεί μέρος του όρους Ζαλακίου, που και αυτό αποτελεί μέρος της οροσειράς Τροόδους.

32. Παναγίας της Αμασγού
Η μικρή βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας της Αμασγού βρίσκεται στην κοιλάδα του Κούρη, στο χωριό Μονάγρι και είναι αφιερωμένη στην Θεοτόκο. Η εκκλησία έχει μόνο ένα διάδρομο κι είναι καμαροσκέπαστη με μια δεύτερη ξύλινη στέγη με κεραμίδια σε σχήμα γάντζου. Ο αρχικός ναός χτίστηκε τον 12ο αιώνα και είναι διακοσμημένος με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 12ου, 13ου και 16ου αιώνα. Όλα τα κτίρια γύρω από το Μοναστήρι, με εξαίρεση τη δυτική πτέρυγα, είναι μεταγενέστερης ημερομηνίας και χτίστηκαν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των μοναχών που εγκαταστάθηκαν πρόσφατα εκεί. Το όνομα της μονής είναι ασυνήθιστο και κάπως παράξενο επώνυμο για την Παναγία, για το οποίο μέχρι σήμερα δε δόθηκε καμιά τεκμηριωμένη εξήγηση. Μερικοί συγγραφείς υποθέτουν πως αυτό προέρχεται από την Παναγία της Δαμασκού (Αμασκού - Αμασγού). Οι υποθέσεις όμως παραμένουν αφού δε συνδέονται με κάποιο γεγονός ή έστω μια παράδοση, ώστε να δικαιολογείται αυτή η επωνυμία.

33. Παναγίας της Αγάπης
Η εκκλησία της Παναγίας της Αγάπης βρίσκεται 3 χιλιόμετρα βόρεια του χωριού Βάβλα της επαρχίας Λάρνακας στην όχθη του ποταμού του Αγίου Μηνά, που διασχίζει το χωριό. Είναι η μόνη εκκλησία που υπάρχει στην Κύπρο, αλλά και σε όλο τον κόσμο με αυτή την ονομασία. Πίσω από την Αγία Τράπεζα στην Παναγία της Αγάπης υπάρχει ένα μάρμαρο, κάτω από το οποίο βρίσκεται το ιερό χώμα της Παναγίας. Σύμφωνα με την παράδοση, ο άντρας ή η γυναίκα που επιθυμεί να προκαλέσει αισθήματα αγάπης στο πρόσωπο για το οποίο ενδιαφέρεται, θα πρέπει να πάρει μικρή ποσότητα χώματος από τον εν λόγο χώρο. Το χώμα πρέπει να το ρίξει κρυφά στο νερό ή τον καφέ που θα πιει το πρόσωπο αυτό και τότε θα αισθανθεί αιώνια αγάπη για το πρόσωπο που του το έδωσε. Η Παναγία της Αγάπης κτίστηκε το 1935 στη βάση ναΐσκου του 16ου αιώνα. Παρόλο που το κτίσμα είναι σχετικά καινούριο, η εικόνα της Παναγίας της Αγάπης ζωγραφίστηκε τον 16ο αιώνα. Η εικόνα της Παναγίας της Αγάπης κλάπηκε πριν 75 περίπου χρόνια από άγνωστους ιερόσυλους κλέφτες, που θέλησαν να τη φυγαδεύσουν στο εξωτερικό. Μετά από θαυματουργική παρέμβαση της Παναγίας, οι ιερόσυλοι αποφάσισαν να μην προχωρήσουν στα ανίερα σχέδια τους.

34. Παναγία Ιαματική (Σαματζιώτισσα)
Το εκκλησάκι αυτό θα το βρεις στις Πλάτρες. Η οικοδόμηση του παρεκκλησίου ξεκίνησε το 1940 στα ερείπια μιας παλιάς εκκλησίας και ολοκληρώθηκε το 1975. Το παρεκκλήσι είναι αφιερωμένο στην Παναγία Ιματική (αυτήν που θεραπεύει) αλλά το όνομα που επικράτησε είναι το παρεκκλήσι της Παναγίας Σαματζιώτισσας αφού είναι χτισμένο στην περιοχή Σαματζιά κοντά στο Forest Park Hotel. Η εκκλησία λειτουργεί δύο φορές το χρόνο, την Τρίτη της Εβδομάδας του Πάσχα και στις 31 Αυγούστου.

35. Εκκλησία Παναγίας Ποδίθου
Η εκκλησία της Παναγίας της Ποδίθου ή Ποδύθου βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας της Σολέας (στο χωριό Γαλάτα). Είναι κτισμένη μέσα σε μια στενή και εύφορη κοιλάδα του ποταμού Κλάριου/Καρκώτη, μερικές εκατοντάδες μέτρα βορείως του χωριού Γαλάτα. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Ώρες λειτουργίας: Ζητάτε τον υπεύθυνο από το καφενείο στην πλατεία του χωριού.

Με πληροφορίες από το βιβλίο της Μαρίας Ιουλιανού, «Τα θαυμάσια του Θεού- Προσκύνημα σε μέρη Ορθοδοξίας του ελληνικού χώρου», Β΄ ενότητα, σελ. 37-51, Πάφος, Ιούλιος 2000.